در حالی که بسیاری از افراد در این وقت سال، هنوز در حال و هوای تعطیلات نوروزی به سر می‌برند، داوطلبان کنکور نیمه‌متمرکز دکتری، در تب و تاب انتخاب رشته و فرایند مصاحبه هستند. با توجه به اینکه چند سالی است آزمون دکتری به صورت نیمه‌متمرکز برگزار می‌شود و داوطلبان پس از برگزاری مرحله اول که سازمان سنجش متولی برگزاری آن است، به صورت چند برابر ظرفیت و بر اساس اولویت انتخاب و رتبه اکتسابی به دانشگاه‌ها معرفی می‌شوند، توجه به نکات زیر می‌تواند موجب افزایش احتمال موفقیت افراد در جلسات مصاحبه باشد.
۱-حفظ آرامش و رعایت آداب معاشرت
شاید مهم‌ترین عامل هنگام مصاحبه، حفظ آرامش و متانت داوطلب باشد. در واقع شما، از لحظه ورودتان به سالن مصاحبه تا زمانی که از جلسه خارج می‌شوید، زیر ذره‌بین استادان ارزیابی‌کننده هستید. سعی کنید متعادل باشید؛ نه چنان ضعیف و سست که رنگ به چهره نداشته باشید، نه آنقدر مغرور که حس تکبر را منتقل کنید. دقت کنید اعتماد به نفس را با غرور کاذب اشتباه نگیرید. قبل از ورود در بزنید و به نوعی اجازه ورود بگیرید. به یاد داشته باشید که استادان چندان علاقه‌مند نیستند دانشجویی را انتخاب کنند که اصول اولیه آداب معاشرت را نمی‌داند. هر چقدر هم از لحاظ علمی در مراتب بالایی باشید، چنانچه در زمینه رعایت آداب معاشرت آکادمیک ضعیف باشید، احتمال قبولی‌تان کمتر خواهد شد. به خاطر داشته باشید که ارزیابی‌کنندگان در این‌گونه جلسات، شما را از دو منظر عمده می‌سنجند:
الف) پتانسیل آموزشی
ب) پتانسیل پژوهشی
با مدنظر قرار دادن این دو معیار، خودتان را جای ارزیابان بگذارید و سعی کنید خودارزیابی کنید. اگر شما جای ارزیابان بودید، دانشجویی مثل خودتان را قبول می‌کردید؟ آیا رفتار و کردارتان با فضای آکادمیک دانشکده‌ای که در آن دعوت به مصاحبه شده‌اید، تناسب دارد؟ آیا طرز پوشش شما با سایر استادان آن دانشکده تناسب دارد؟ آیا به‌عنوان فردی که قرار است در آینده‌ای نزدیک در نقش استاد یا پژوهشگر دانشگاهی فعالیت کند، مطابق هنجارهای فضای آکادمیک عمل می‌کنید؟ تا چه حد سعه صدر دارید؟
۲-شناخت استادان مصاحبه‌کننده
شناخت استادان پیش از جلسه مصاحبه، می‌تواند کمک بزرگی برای شما باشد. برای این منظور می‌توانید ابتدا به سایت دانشکده و گروه مدنظر مراجعه کنید. رزومه تمامی اعضای گروه و به‌ویژه مدیر گروه را بخوانید. با مقالات و کتاب‌هایی که نوشته‌اند، آشنا شوید. حوزه علاقه‌مندی‌های پژوهشی استادان را بادقت بررسی کنید. سعی کنید از میان همان حوزه‌ها، موضوعی را بیابید و مقالات روز دنیا را درباره آن مطالعه کنید. جست‌وجوی گوگل هم می‌تواند برای شناخت بیشتر استادان مفید باشد. از پروفایل لینکدین و صفحه آکادمیا نیز غافل نشوید. در هر گروه آموزشی معمولاً دو یا سه استاد برجسته‌تر با سوابق بیشتر و درجات استادی یا دانشیاری که بستگی به قدمت و توانمندی دانشکده دارد، خواهید یافت که این استادان نقش کلیدی‌تری در فرایند مصاحبه دارند. اگر دانشگاهی که برای مصاحبه دعوت شده‌اید، سابقه کمتری در پذیرش دانشجوی دکتری دارد، این احتمال که از استادان مدعو و شاخص کشور از دانشگاه‌های دیگر هم دعوت کنند نیز وجود خواهد داشت.
۳- داشتن ایده درباره رساله دکتری
در خصوص موضوعی که قرار است پس از قبولی به‌عنوان رساله دکتری درباره آن پژوهش کنید، از قبل فکر کنید. به یاد داشته باشید موضوعی که مطرح می‌کنید، باید در حدواندازه رساله دکتری باشد. در این باره می‌توانید با استادانی که در دوره کارشناسی ارشد داشته‌اید نیز مشورت کنید. به هرحال، به خاطر داشته باشید موضوعی که مطرح می‌کنید باید در حوزه علاقه‌مندی‌های یکی از استادان همان گروه آموزشی باشد. شاید شما موضوع بسیار نوینی را مطرح کنید، ولی اگر هیچ‌یک از استادان گروه علاقه‌مند یا متخصص در آن حوزه نباشند، شانس قبولی شما در قیاس با رقبایتان کاهش خواهد یافت.
اگر برای موضوع هنوز به‌عنوان خاصی دست نیافته‌اید، حداقل دامنه و حیطه موضوع را تعیین کنید. گروه آموزشی به دنبال دانشجویی باانگیزه است که از قبل درباره این موضوعات اندیشیده است. اگر موضوع پایان‌نامه پیشنهادی شما، ویژگی‌های ذکرشده را داشت و در راستای تحقیقات پایان‌نامه کارشناسی ارشدتان نیز بود، این پیوستگی می‌تواند امتیاز مثبتی تلقی شود.
۴-آشنایی با دانشجویان دکتری هم‌رشته
آشنایی با دانشجویان دکتری هم‌رشته را که در ترم‌های بالاتر مشغول به تحصیل هستند، دست‌کم نگیرید؛ به‌ویژه اگر دانشگاهی که دعوت به مصاحبه دکتری شده‌اید، با دانشگاهی که مقطع ارشد را در آن گذرانده‌اید، متفاوت است، سعی کنید برای یک بار هم که شده، قبل از جلسه مصاحبه به دانشکده سر بزنید و از دانشجویانی که ترم اول یا دوم دکتری هستند، درباره فضای آکادمیک، زمینه‌های مورد علاقه و مواردی که از نظر گروه آموزشی آن دانشکده بااهمیت است، پرس‌و‌جو کنید.
برخی از دانشگاه‌های مادر مانند دانشگاه تهران، دانشگاه شهید بهشتی و… یک آزمون کتبی داخلی علاوه بر مصاحبه برگزار می‌کنند که اطلاعات مربوط به آزمون مدنظر را در سایت دانشگاه قرار می‌دهند. اما برخی اوقات استادان برخی از دروس، بر منابع خاصی تأکید بیشتری دارند که این اطلاعات باارزش را می‌توانید از دانشجویان ترم اول یا دوم دکتری آن دانشکده‌ها کسب کنید. ذکر این نکته ضروری است که حتی اگر این منابع خاص در سایت این دانشکده‌ها اطلاع‌رسانی شود، معمولاً به قدری دیر شده است که دیگر فرصتی برای مطالعه شما باقی نخواهد بود. در حالی که همین اطلاعات ارزشمند را به صورت غیررسمی و دانش ضمنی در میان دانشجویان ترم‌های بالاتر می‌توان به دست آورد.
۵- امتیاز ارزشمند زبان انگلیسی
اگر از آن دسته از دانشجویان هستید که نمره یکی از آزمون‌های زبان بین‌المللی مانند آیلتس، تافل و… را از قبل در دست دارید، یک گام مهم از رقبا جلو خواهید بود. اول آنکه در فرم‌های سنجش استاندارد مصاحبه دکتری، امتیاز ویژه‌ای برای این منظور در نظر گرفته شده است. دوم آنکه این مدارک بین‌المللی می‌تواند نقطه قوت رزومه علمی شما تلقی شود و تأثیر بسیار مثبتی بر استادان به هنگام ارزیابی خواهد گذاشت.
اما اگر هنوز برای اخذ یکی از مدارک بین‌المللی زبان انگلیسی اقدام نکرده‌اید، با توجه به فرصت اندک باقی‌مانده تا آغاز مصاحبه‌ها، می‌توانید با مراجعه به سایت دانشگاه‌های مادر و کسب اطلاع از تقویم و زمان برگزاری آزمون زبان دکتری آن دانشگاه، برای ثبت نام و شرکت در آزمون اقدام کنید. برای مثال، دانشگاه تهران آزمون زبانی را به صورت فصلی برای دانشجویان دکتری برگزار می‌کند که کسب نمره قبولی در آن می‌تواند برای جلسه مصاحبه دکتری بسیار مهم و تأثیرگذار باشد. این آزمونها شاید از نظر بین‌المللی ارزش خاصی نداشته باشند، اما برای مصاحبه‌های دکتری دانشگاه‌های داخل می‌توانید روی امتیاز مثبت آن‌ها حساب کنید.
در جلسه مصاحبه نیز آمادگی مکالمه ساده و روزمره به زبان انگلیسی را داشته باشید. برای مثال، باید بتوانید بیوگرافی علمی خود را به صورت مختصر به زبان انگلیسی بیان کنید. نکته دیگری که ممکن است از شما سؤال شود، چکیده‌ای از پایان‌نامه ارشدتان به زبان انگلیسی خواهد بود. همچنین باید آمادگی روخوانی یک پاراگراف از یکی از کتاب‌های مرجع رشته خودتان را به زبان انگلیسی داشته باشید و پس از آن شاید از شما بخواهند همان پاراگراف را ترجمه کنید. در برخی از موارد هم ترجمه فارسی به انگلیسی عبارتی را از شما خواهند خواست. آخرین توصیه درخصوص آمادگی زبان انگلیسی برای جلسه مصاحبه، این است که به کلیدواژگان تخصصی رشته خود تسلط کامل داشته باشید.
۶- مستندات ادعاهای خود را به همراه داشته باشید
دقت کنید تمام مدارک و مستندات مربوط به مقالات، همایش‌ها، کنفرانس‌ها، اختراعات، نمره زبان، سوابق تدریس، دوره‌های آموزشی، ریزنمرات مقاطع قبلی، جوایز و تقدیرنامه‌ها، توصیه نامه‌های استادان شاخص رشته و مواردی مانند این را باید در روز مصاحبه به همراه داشته باشید. البته به همراه داشتن این مستندات شرط لازم است، ولی کافی نیست! شرط کافی آن است که تمام این مستندات را در پوشه، زونکن یا پرونده‌ای به طور کاملاً منظم و مرتب دسته‌بندی کرده باشید تا هم به هنگام ارائه روی میز مصاحبه‌کنندگان، پخش نشوند و هم وقتی که یکی از استادان درباره یکی از مدارک سؤالی داشت، در اثر شرایط پرفشار حاکم بر جلسه، دچار سردرگمی نشوید و با آرامش، مدرک مدنظر را ارائه کنید. همین نظم و ترتیب می‌تواند اثر بسیار مثبتی بر مصاحبه‌کنندگان بگذارد؛ چراکه هیچ استادی علاقه ندارد با دانشجوی نامرتب و بی‌نظم، کار پژوهشی کند!
۷- کتاب‌های مرجع و جریان‌سازِ رشته خود را مرور کنید
به یاد داشته باشید که از داوطلب دکتری انتظار می‌رود کتاب‌های مهم و جریان‌سازِ رشته خود را خوانده باشد و بتواند حداقل چند دقیقه‌ای درباره آن‌ها صحبت کند. برای مثال، اگر داوطلب رشته مدیریت فناوری اطلاعات یا مدیریت سیستم هستید، باید کتاب «پنجمین فرمان» نوشته «پیتر سنگه» را مطالعه کرده باشید؛ حتی اگر فرصت مطالعه کامل کتاب را ندارید، با جست‌وجوی ساده‌ای در اینترنت می‌توانید خلاصه آن را به‌راحتی پیدا کرده و مرور کنید.
۸-هرگز بر مشغله‌های شغلی و زندگی خود تأکید نکنید
این توصیه شاید برای داوطلبانی که سن و سال بیشتری دارند، مناسب‌تر باشد. در جلسه مصاحبه دکتری، برخلاف جلسات مصاحبه شغلی که وجود تقاضاهای کاری برگ برنده محسوب می‌شود، پُرمشغله بودن شما قطعاً به ضررتان خواهد بود. پس سعی نکنید با پررنگ کردن مناصب شغلی و جایگاه اجتماعی، برای خود امتیاز جمع کنید! در جلسه مصاحبه دکتری باید اثبات کنید که در صورت نیاز گروه آموزشی، حتی می‌توانید به صورت تمام‌وقت در دانشکده حضور یابید و به پیشبرد اهداف گروه کمک کنید. کما اینکه برخی از دانشکده‌ها از دانشجو تعهد می‌گیرند که تمام‌وقت در دانشکده حضور داشته باشد. توجه کنید که شما با انتخاب ادامه تحصیل در مقطع دکتری، اولویت اول زندگیتان را کسب علم و دانش قرار داده‌اید و مصاحبه‌کنندگان علاقه دارند این اولویت را در گفتار، رفتار و کردار داوطلبان ببینند.
۹-صداقت داشته باشید و زیاده‌گویی نکنید
از شما انتظار نمی‌رود که دانشمند جامع‌العلوم رشته خود باشید، پس نیاز نیست با بیان واژگانی که اطلاعی از معنای علمی درست آن‌ها ندارید، نقاط ضعف خود را نمایان کنید. در بسیاری از موارد، داوطلبان به گمان اینکه با بیان این واژگان، می‌توانند نظر مثبت ارزیابان را جلب کنند، خود را به دردسر می‌اندازند. اگر معنای اصطلاحی را نمی‌دانید، بهتر است آن را استفاده نکنید. چون ممکن است یکی از استادان از همان واژه سؤالات تخصصی بپرسد و شما را در وضعیت بدی قرار دهد. اگر به هر علتی در این شرایط قرار گرفتید، سعی کنید صادقانه رفتار کنید.
۱۰- پیگیری پس از جلسه مصاحبه
در برخی از دانشکده‌ها و گروه‌های آموزشی، به‌ویژه آن‌ها که آزمون کتبی داخلی هم دارند، به دلیل حجم زیاد افرادی که دعوت به مصاحبه می‌شوند، فرایند ارزیابی و جمع‌بندی نمرات و امتیازات نهایی داوطلبان فرایندی زمان‌بر و پرحجم خواهد شد و امکان دارد که حتی تا دو یا سه هفته نیز به طول بیانجامد. می‌توانید از این زمان به نفع خودتان استفاده کنید. اگر مواردی را به هر علت در جلسه مصاحبه فراموش کردید یا مدرکی را آماده ارائه نداشتید، می‌توانید برای مدیر گروه ایمیل کنید. همچنین مراجعه حضوری به استادان و صحبت درخصوص علاقه‌مندی‌های پژوهشی و به ویژه موضوع رساله نیز می‌تواند تأثیر مثبتی داشته باشد. البته باید به خاطر داشته باشید که این کار ظرافت‌های خاصی را می‌طلبد و همانند یک چاقوی دولبه عمل می‌کند. اگر به‌درستی توانمندی اجرای آن را ندارید، با استادان قبلی خود در مقاطع قبلی مشورت کنید.
در انتها، ذکر این نکته ضروری است که در تمام فرایند مصاحبه، باید توانمندی خود را در حفظ آرامش و کنترل فشارهای روانی در شرایط سخت نشان دهید. در هر حالتی، لبخند را فراموش نکنید. پیروز باشید.
One Comment
Hooman DANAYan
با سپاس و تشکر فراوان از راهنمایی های بسیار خوب و ارزندۀ شما در همۀ زمینه های کسب علم .
هومان دانایان