پنج دوره از برگزاری اولین آزمون نیمه متمرکز دکتری در ایران می گذرد. پذیرش دانشجوی دکتری به عنوان یکی از ملاک های ارزیابی کیفیت دانشگاه ها، در پنج دوره خود همواره با تغییرات پی در پی روبرو بوده است.
به گزارش راه دکتری،دانشگاه نیوز سال ۸۹ آیین نامه ای از سوی کامران دانشجو وزیر علوم وقت صادر شد که بر اساس آن دانشگاه ها موظف شدند پذیرش دانشجوی دکتری را بر اساس آزمون نیمه متمرکز سازمان سنجش و مصاحبه دانشگاه ها تغییر دهند.
در این آیین نامه یادآور شده بود که آخرین آیین نامه آموزشی دوره دکتری که از سال ۱۳۸۴ بدان استناد می شد ، مورد تجدید نظر قرار گرفته است و به منظور رعایت عدالت آموزشی این شیوه پذیرش از سال تحصیلی ۹۰ – ۹۱ اعمال می شود.
پیش از آن دانشگاهها به صورت مستقل و بر اساس سرفصل هایی که از سوی گروه های آموزشی تعیین می شد در زمان های متفاوتی از همدیگر آزمون برگزار می کردند و پس از آن نیز مصاحبه های شفاهی و بررسی فعالیت های علمی داوطلب را انجام می دادند به گونه ای که یک داوطلب در یک رشته مجبور بود در صورتی که رشته مورد نظرش در چند دانشگاه ارائه می شد، در چند دانشگاه امتحان دهد.
اما از سال ۸۹ که مقرر شد اولین دوره آزمون برگزار شود موجی از موافقت ها و مخالفت ها آغاز شد. دانشگاهها نگران خدشه دار شدن استقلال خود و داوطلبان خوشحال از برگزاری متمرکز و رهایی از رفت و آمدهای بسیار.
ثبت نام اولین آزمون نیمه متمرکز دکتری سال ۹۰ بهمن ماه ۸۹ انجام شد. این آزمون در ۹ گروه آزمایشی در ۲۵ فروردین ماه ۹۰ با رقابت ۱۳۰ هزار و ۹۰۰ نفر در ۹ گروه و ۱۰۷ کد رشته در ۳۲ شهر ایران و ۶۱ حوزه امتحانی برگزار شد . در این دوره سهم آزمون کتبی سازمان سنجش در محاسبه امتیاز داوطلب در این آزمون ۸۰ درصد و سهم سوابق تحصیلی در محاسبه امتیاز داوطلب در این آزمون هم ۲۰ درصد بود.
۸۶ دانشگاه مجری پذیرش دانشجوی دکتری ۹۱- ۹۰ بودند و ظرفیتی معادل ۵ هزار و ۴۳۱ نفر برای آن درنظر گرفته شد. در این دوره پاسخ به سئوالات آزمون استعداد تحصیلی و سه رشته ریاضی، آمار و فنی – مهندسی به صورت پاسخ کوتاه بود. آزمون زبان و استعداد تحصیلی در صبح و آزمون دروس اختصاصی در بعدازظهر آن روز انجام شد.
در همان زمان معاون آموزشی وقت وزارت علوم تاکید کرد که ارزیابی داوطلبان دکتری بر اساس مصاحبه و سوابق توسط دانشگاهها انجام می گیرد و وزارت علوم به دنبال حفظیات نیست و غربالگری عام بر اساس توانمندی های عمومی و معدل برای معرفی بهترین ها به دانشگاه ها است.
نادری منش خاطرنشان کرد در کمیته ای نظرات و اعتراضات دانشجویان درباره آزمون دکتری از طریق ایمیل مورد بررسی قرار می گیرد . تشکلهای دانشجویی از این طرح حمایت کردند و کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی و کمیسیون مشورتی شورای انقلاب فرهنگی این طرح را تایید و تشخیص دادند که در شرایط موجود این بهترین روش برگزاری آزمون دکتری است.
در همان زمان برای اولین بار دو دانشگاه تهران و فردوسی مشهد اقدام به پذیرش دانشجوی دکتری در دوره شبانه و با اخذ شهریه کردند. در اولین دوره کلیه دروس امتحانی دارای ضرایب یکسان بودند و افرادی که معدل آنان کمتر از ۱۴ بود حق ثبت نام و شرکت در این آزمون را نداشتند. داوطلبان حق انتخاب ۵۰ کد رشته محل را داشتند.
در سال ۸۹ اعلام شده بود که در سال ۹۰ دو آزمون سراسری دکتری برگزار خواهد شد. یک آزمون در فروردین ماه و دیگری در آذرماه همان سال و بازهم یک آزمون در سال ۹۰ برگزار شد. در آن زمان گفته شد که به دلیل تأخیر در تدوین آیین نامه دو آزمون و دو بار پذیرش برگزار نشده و اما برای پذیرش دانشجوی دکتری در سال ۹۲-۹۱ دو بار آزمون برگزار می شود. این اتفاق هرگز رخ نداد.
حاشیه های اولین آزمون دکتری و ماجرای یک دستور شبانه !
نتایج اولیه کنکور دکتری اعلام شد و پس از آغاز مصاحبه ها و اعلام هزینه های مصاحبه نارضایتی داوطلبان آغاز شد. این بار داوطلبانی که در ۵ محل معرفی شده بودند باید به ۵ دانشگاه می رفتند و ۵ بار هزینه مصاحبه پرداخت می کردند. با این حال در این میان دانشگاه تهران با هزینه دوبرابری مصاحبه تا مدت ها نقل محافل دانشگاهی شده بود.
اما حاشیه اصلی پس از اعلام نتایج اولین آزمون رخ داد ! پس از معرفی ۱۵ هزار نفر از میان ۱۳۱ هزار داوطلب آزمون دکتری سال ۹۰ به دانشگاهها اعلام شد که حدود ۶ هزار نفر پذیرش می شوند اما احمدی نژاد رئیس جمهور وقت در جلسه ای فوق العاده شورای عالی انقلاب فرهنگی در تیرماه ۹۰ پس از ارائه گزارش آزمون نیمه متمرکز دکتری اعلام کرد که ظرفیت پذیرش باید اضافه شود و دولت هم امکانات مادی و هزینه‌های افزایش دانشجویان دکتری را فراهم می‌کند.
این اتفاق منجر به پذیرش بیشتر دانشجو شد در حالی که دانشجوی دکتری شرایط آموزشی متفاوتی با دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد دارد و باید هر استاد بتواند راهنمایی یک تا سه دانشجو را برعهده گیرد و بیشتر اساتید ظرفیت پذیرش دانشجوی دکتری آنها تکمیل بود. این اتفاق علاوه بر اینکه شوکی به دانشگاهها وارد کرد شرایط برگزاری آزمون را هم تحت تاثیر قرار داد.
مقرر شد تعداد داوطلبان آزمون دکتری که برای مصاحبه معرفی شده بودند به ۲۰ هزار نفر افزایش یابد و ظرفیت نهایی پذیرش دانشگاهها نیز برای آن سال به ۱۰ هزار نفر برسد. به همین منظور مرحله ای به عنوان تکمیل ظرفیت برای کنکور دکتری در نظر گرفته شد. همزمان با این مسئله دوباره منابع آزمون بازنگری شود اما شیوه آزمون برای سالهای آینده استمرار یابد.
با وجود اینکه احمدی نژاد به عنوان رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی وعده داده بود که دولت هزینه افزایش ظرفیت دکتری را تامین می کند اما دانشگاهها در برابر این افزایش ظرفیت همچنان با کمبود امکانات آموزشی و پژوهشی مواجه بودند.
آغاز تغییرات با خارج شدن آزمون از حالت عمومی
ثبت نام برای دومین آزمون ورودی دوره دکتری نیمه متمرکز سال ۹۱ در بهمن ۹۰ انجام شد در حالی که گفته می شد قرار است دو آزمون برگزار شود. این بار با افزایش تعداد کدرشته ها، آزمون در ۲۸۵ کد رشته امتحانی در ۹ گروه آموزشی در ۲۵ فروردین ماه ۹۱ برگزار شد.
رقابت ۱۷۸ هزار و ۴۲۷ داوطلب در کنکور دکتری ۹۱ نشان از افزایش ۳۵ درصدی تعداد داوطلبان می داد. افزایشی که به نظر می رسید سد کنکور را از پیش پای دیپلمه ها برداشته و به پیش پای فوق لیسانس ها گذاشته است.
دکتر محمدحسین سرورالدین رئیس وقت سازمان سنجش درباره دومین آزمون نیمه متمرکز دکتری که در سال ۹۱ برگزار شد گفت: مهمترین تفاوت این دوره نسبت به دوره اول این است که در اولین دوره بیشتر آزمون عمومی بود اما آزمون این دوره اختصاصی شده است. برای هر یک از ۲۸۵ کد رشته ۵ درس و در مجموع برای حدود ۱۵۰۰ درس طراحی سئوال انجام شد.
وی خاطرنشان کرد: آزمون سراسری (آزمون کتبی به همراه معدل) با ضریب یک و مصاحبه دانشگاه با ضریب دو محاسبه شده و در نهایت این دو نمره با هم جمع می شود و تقسیم بر سه شده و نمره نهایی داوطلب را تشکیل می دهد. در دوره قبلی، داوطلبان در زمان ثبت نام رشته و دانشگاه مورد نظر خود را انتخاب می کردند اما در این دوره پس از اعلام نتیجه اولیه و انتشار کارنامه، داوطلبان مجاز به انتخاب رشته، می توانند کد رشته – دانشگاه مورد نظر خود را انتخاب کنند.
از این تعداد ۷۰ هزار و ۴۹۸ نفر معادل ۳۹.۵۱ درصد داوطلبان زن و ۱۰۷ هزار و ۹۲۶ نفر معادل ۶۰.۴۹ داوطلبان مرد بودند. در این آزمون ضریب زبان انگلیسی ۲، ضریب استعداد تحصیلی یک و ضریب مجموعه دروس اختصاصی به عنوان یک ماده امتحانی ۴ در نظر گرفته شده بود. معرفی اولیه داوطلبان به صورت سه برابر و ۸۰ درصد نمره آزمون کتبی و ۲۰ معدل کارشناسی و کارشناسی ارشد (معدل های تراز شده) و سهمیه داوطلبان صورت گرفت.
حاشیه هایی که از آزمون جدا نمی شد
اما دومین آزمون دکتری هم بدون حاشیه نبود. به دلیل شکل برگزاری آزمون که نیمی از سئوالات باید در صبح و نیمی دیگر باید در بعدازظهر پاسخ داده می شد موضوع ناهار برای داوطلبان و دانشگاه ها به یک موضوع حاشیه ای بدل شده بود. به عنوان مثال، داوطلبان یک حوزه گفته بودند که از ناهار خبری نبود ! و در حوزه دیگری ژتون رایگان داده شده بود و در حوزه دیگری ۲۵۰۰ تومان پول ناهار گرفته شد!
نتایج دومین دوره کنکور نیمه متمرکز دکتری سال ۹۱ هم در شهریورماه ۹۱ اعلام شد و این بار برخی از دانشگاه ها نمرات مصاحبه برخی داوطلبان را بسیار کم اعلام کرده بودند. در این دوره حدود ۹ هزار نفر در دوره دکتری پذیرفته شدند اما همچنان مراحل تکمیل ظرفیت برقرار بود.
سومین دوره آزمون دکتری ؛ همچنان ادامه تغییرات
با اینکه گفته شد که آزمون دکتری نیمه متمرکز ۹۲ بدون هیچ گونه تغییری و همانند سال گذشته برگزار خواهد شد اما در اولین قدم این آزمون در شکل برگزاری با تغییر مواجه شد. ابتدا شایعه شد که شرکت در آزمون زبان دکتری الزامی نیست که از سوی سازمان سنجش تکذیب شد که داوطلب باید هر دو بخش تخصصی و زبان و استعداد تحصیلی را پاسخ دهد.
این بار رقابت میان ۲۱۷ هزار داوطلب بود که نسبت به دوره گذشته افزایش ۳۹ هزار و ۴۱۳ نفری داشت. آزمون نیز به جای فروردین ماه در ۱۸ اسفندماه ۹۱ برگزار شد اما همچنان فاصله چند ساعته میان آزمونهای صبح و عصر گله داوطلبان را به همراه داشت. حاشیه دیگر این آزمون فرم های نظرسنجی بود که از داوطلبان دکتری در خصوص تاثیر مصاحبه برای پذیرش دکتری با میزان کمتر از ۲۵ درصد، بین ۲۵ تا ۵۰ درصد، بیش از ۵۰ درصد و ۱۰۰ درصد پرسیده شده بود.
ظرفیت در این دوره ۲۵ درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافت و پس از اعلام نتایج مشخص شد که ۹۹۵۱ نفر پذیرفته شدند.
کنکور دکتری ۹۳ ؛ این بار آزمون در یک نوبت و تغییرات سهم مصاحبه و کتبی
کنکور نیمه متمرکز دکتری سال ۹۳ دانشگاههای کشور ۱۶ اسفندماه با شرکت ۲۴۰ هزار و ۳۶۷ داوطلب در یک نوبت امتحانی برگزار شد.از این تعداد ۱۰۲ هزار و ۲۳۴ نفر زن و ۱۳۸ هزار و ۱۲۷ نفر مرد بودند. آمار داوطلبان آزمون دکتری سال ۹۳ نسبت به آمار داوطلبان سال ۹۲ تعداد ۲۲ هزار و ۴۹۵ نفر افزایش داشت. ظرفیت پذیرش دوره دکتری نیمه متمرکز سال ۹۳ تعداد ۱۱ هزار و ۴۹۶ نفر اعلام شد که نسبت به سال گذشته آن حدود ۱۵۰۰ نفر افزایش داشت. نتایج در مردادماه ۹۳ اعلام شد.
تغییر دیگری که آزمون سال ۹۳ داشت این بود که کنکور دوره دکتری نیمه متمرکز سال ۹۳ برای پذیرش دانشجو در ۸ گروه آموزشی و ۲۶۷ کد رشته امتحانی بود و برای پردیس های دانشگاهها یا همان پذیرش پولی آزمون جداگانه ای برگزار شد.
دربار جزئیات نمره دهی آزمون دکتری سال ۹۳ در بخش کتبی و سوابق علمی تغییراتی داشت که در نهایت مشخص شد۷۰ درصد مجموع سوابق علمی شامل سوابق آموزشی، سوابق پژوهشی و مصاحبه حضوری در دانشگاه درنظر گرفته شد. این سوابق علمی از سوی دانشگاه در پارامترای مختلف و در فرم های مخصوص طراحی شد و بر اساس آن نمره دهی صورت گرفت به این ترتیب کتبی با وجود ۳۰ درصد نمره در غربال افراد تاثیر گذار بود.
پس از آن افراد معرفی شده باید مجموع ۱۰۰ درصدی نمره خود را به صورت ۳۰ درصد نمره آزمون کتبی و ۷۰ درصد نمره سوابق علمی کسب می کردند که ۷۰ درصد نمره سوابق عملی هم به صورت ۲۱ درصد مصاحبه حضوری، ۲۱ درصد سوابق آموزشی و ۲۸ درصد سوابق پژوهشی بود.
مهمترین تغییرات آزمون دکتری سال ۹۴
اما دکتر ابراهیم خدایی رئیس سازمان سنجش آموزش کشور با اشاره به تغییرات مهم در آزمون دکتری سال ۹۴ گفت: آزمون امسال در بخش ارزیابی دانشگاه ها با تغییراتی مواجه شده است که استقلال مورد نیاز دانشگاه ها در پذیرش دانشجوی دکتری را تامین می کند. نسبت به سال گذشته دو تغییر عمده در پذیرش آزمون نیمه متمرکز دکتری بر اساس آیین نامه جدید بوجود آمده است که یکی مربوط به شیوه نامه اجرایی دانشگاه ها است و دیگر اینکه ایجاد حد نصاب در اختیار دانشگاه قرار گرفته است.
وی یادآور شد: شیوه نامه نمره گذاری برای بخش مصاحبه و بررسی سوابق علمی، آموزشی و پژوهشی داوطلبان آزمون دکتری پیش از این پیشنهادی بود و اکنون بر اساس آیین نامه جدید الزام آور شده است. دانشگاه ها باید بر اساس این شیوه نامه نمره گذاری کنند. ضمن اینکه دانشگاه می تواند برای نمره مصاحبه حد نصاب تعیین کند. در واقع این اختیار را دارد که نمرات زیر ۲۰ یا ۳۰ را نمی پذیرد. نمرات نیز در اینجا مجموع آزمون کتبی، مصاحبه و سوابق علمی، آموزشی و پژوهشی داوطلب محسوب می شود.
وی درباره سهم آزمون کتبی در مجموع پذیرش نیمه متمرکز دکتری دانشگاه ها و مراکز علمی گفت: سهم آزمون ها همچون سال گذشته است به این ترتیب که ۳۰ درصد نمره را مجموع آزمون کتبی و معدل های کارشناسی و کارشناسی ارشد تشکیل می دهند که آزمون کتبی در این میان ۸۰ درصد نمره و مجموع معدل ها ۲۰ درصد آن نمره را تشکیل خواهند داد. ۷۰ درصد باقی مانده نیز مجموعی از مصاحبه، بررسی سوابق علمی، کتاب، مقاله و سایر سوابق آموزشی و پژوهشی داوطلب است.
مجلس هم رای به تغییرات برای دکتری داد!
طرح سنجش و پذیرش دانشجو در دوره های تحصیلات تکمیلی که اکنون به صورت یک فوریتی در مجلس مطرح شده است نیز نگاهی به نظام واحدی برای سنجش در دوره های ارشد و دکتری دانشگاه ها دارد.
رضا صابری عضو کمیسیون آموزش که طراح این طرح است در این باره می گوید: برای حوزه تحصیلات تکمیلی و دوره های کارشناسی ارشد و دکتری طرح و قانون خاصی وجود نداشت و همین مسئله موجب شده بود که پذیرش در این دوره ها به روشهای گوناگون انجام شود و تغییرات زیادی هم داشت که موجب نگرانی داوطلبان را فراهم کرده بود. این طرح به منظور ایجاد نظام واحد برای سنجش به صحن علنی مجلس ارائه شد که فوریت آن به تصویب رسیده است.
وی افزود: باید ۳.۵ درصد دانشجویان کشور در مقطع تحصیلات دکتری پذیرش شوند، یعنی از ۳۰ درصد مورد نظر در افق ۱۴۰۴ ، ۱۱ درصد باید به مقطع دکتری راه یابند به همین خاطر طرح سنجش و پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی به این مسئله پاسخ می دهد.
شیوه پذیرش دکتری در ایران با وجود این تغییرات همواره مورد انتقاد دانشگاهیان بوده است. برخی از داوطلبان از شرایط مصاحبه ها ناراضی هستند و برخی دیگر شرایط آزمون کتبی را نامتوازن با تحصیل یک دانشجوی دکتری می دانند و معتقدند شیوه کنکور شیوه مناسبی نیست. در این میان برخی از اساتید معتقد هستند که دانشجوی دکتری که باید مدت زمان زیادی را بر روی یک پروژه وقت بگذارد با این شیوه به خوبی غربال نمی شود و ممکن است تنها به صرف چند تست در رشته خود قبول شود.
در این میان برخی اساتید و مسئولان دانشگاهی معتقد هستند که باید بخشی از آزمون به صورت متمرکز باشد تا دانشگاهها بتوانند انتخاب بهتری از میان داوطلبان داشته باشند. در همین حال هم برخی از داوطلبان معتقد هستند که هنوز هم بسیاری از دانشگاهها به داوطلبان فارغ التحصیل از دانشگاه خود اهمیت بیشتری می دهند و سعی در پذیرش آن افراد دارند.
البته به نظر می رسد که نظرسنجی ها و تغییرات مداوم سعی شده است که حقوق داوطلبان و در عین حال استقلال دانشگاهها را خدشه دار نکند اما بازهم خیل عظیم داوطلبان که هر روز هم در حال افزایش هستند درخواست های متنوع تری از نظام آموزش عالی دارند.
نکته دیگری که شیوه پذیرش دکتری و روند این موضوع را در دانشگاهها مورد توجه قرار می دهد کمبود امکانات آموزشی و پژوهشی و محدودیت ظرفیت دانشگاه ها است که موجب می شود افراد زیادی پشت در دکتری بمانند.
بازگشت به پیشنهاد سال ۸۹ سازمان سنجش
دکتر ابراهیم خدایی رئیس سازمان سنجش در گفتگو با خبرنگار مهر درباره تغییراتی که گفته می شود در آزمون دکتری رخ خواهد داد گفت: همانطور که می دانید سال ۸۹ سازمان سنجش طرحی کارشناسی را پیشنهاد داده بود که بر اساس آن قرار بود سازمان سنجش آزمون دکتری را به صورت عمومی (GRE) برگزار کند و در نهایت کارنامه ای را در اختیار دانشگاهها قرار دهد.
خدایی افزود: همان زمان مقرر شده بود که آزمون دوبار در سال در بهار و پاییز برگزار شود اما بنا به دلایلی این اتفاق رخ نداد و آزمون دکتری به سمت آزمون متمرکز و اختصاصی رفت. در حال حاضر تعداد رشته های آزمون دکتری ۲۴۳ رشته است که تقریبا دو برابر تعداد رشته ها در کارشناسی ارشد است بنابراین آزمون گسترده ای است.
رئیس سازمان سنجش گفت: در نهایت تصمیم گرفته شده که به همان پیشنهاد اولیه سازمان سنجش که کارشناسی هم شده بود برگردیم و آزمون به صورت عمومی و بیش از یک بار در سال برگزار شود. به این ترتیب کارنامه داوطلب در این آزمون در اختیار دانشگاه ها قرار می گیرد و دانشگاه ها نقطه برش خود را به داوطلبان اعلام می کنند و پذیرش بر اساس آن صورت می گیرد.
برگزاری دوبار در سال آزمون دکتری منوط به تصویب وزارت علوم
وی افزود: این همان نقطه ای است که ما به دنبال آن هستیم یعنی سنجش از پذیرش جدا شود. از سوی دیگر تکرار آزمون در سال مزیت های متعددی به همراه دارد هم وقتی تکرار می شود استرس را کاهش می دهد و هم اعتباربخشی آن بهتر صورت می گیرد.
خدایی تاکید کرد: البته موضوع برگزاری آزمون دوبار در سال و سایر تغییرات مشروط به تصویب و ابلاغ وزارت علوم است. بحث ما این است که زمان برگزاری و تغییرات در مواد امتحانی پس از اینکه به قطعیت برسد در بهترین زمان اجرا به صورت مناسب اطلاع رسانی می شود.
