نگارش بخش روش تحقیق
نوع روشهای تحقیق در زمینه ها و رشته های مختلف، غالبا متفاوت میباشد به عبارت دیگر در بسیار ی از رشته های مهندسی و شیمی نوع تحقیق بر مبنای نمونه های ازمایشگاهی میباشد. در این پزوهشها نویسندگان نمونه هایی را در ازمایشگاه تولید کرده و خواص آنها را انداز گیری میکنند. در بسیاری از رشته های انسانی نوع تحقیق میدانی است بدین معنی که پزوهشگر غالبا با استفاده از پرسشنامه موضوع خود را در جامعه اماری مورد نظر بررسی مینماید. همچنین در بسیاری از زمینه ها نوع تحقیق ریاضیاتی و بر مبنای مدل کردن میباشد. باید توجه داشت که هدف این نوشته اموزش انواع دوشهای تحقیق نیست بلکه هدف آن اموزش دادن طریقه نوشتن مقاله با استفاده از نتایج بدست امده از تحقیق انجام شده میباشد، به عبارت دیگر در این نوشته تنها روش درج انواع روشهای تحقیق در مقاله آموزش داده میشود. به طور کلی روش تحقیق مقالات را میتوان در یکی از ۳ قالبی که در زیر بیان شده است، بیان نمود:
- بیان مواد، روشهای ساخت و معرفی آزمون
قسمت تجربی غالبا در مقالات مهندسی و به طور کلی در تمامی مقالاتی که در آنها تعدادی نمونه مورد آنالیز و بررسی قرار گرفتهاند، وجود دارد. نمونههای مورد بررسی قرار گرفته ممکن است جانوری، مهندسی، انسانی، روانشناسی و غیره بوده که بسته به نوع مقاله و زمینه مورد بررسی قرار گرفته کاملا متفاوت میباشد. باید دقت نمود که در مقالاتی که در آنها نمونههای خاصی مورد ارزیابی قرار نگرفتهاند و یا در بسیاری از انواع مقالات مانند مقالات تحلیلی و یا مقالاتی که در زمینههای علوم انسانی و یا اقتصاد منتشر میشوند، بخشی مجزا به نام تجربی وجود ندارد. ولی به هر حال در تمامی انواع مقالات لازم است تا نویسنده کلیه مبانی علمی و عملی تحقیقات که معرفی آنها برای درک بهتر نتایج الزامی میباشد را به طور کامل معرفی نماید.
به منظور درک بهتر در مورد لزوم معرفی بخش تجربی در مقالات علمی، فرض کنید که شما روشی خاص برای پخت غذایی را آموختهاید و قصد آموزش دادن این روش به تعدادی از دوستانتان را دارید. در این صورت بعد از اینکه موفق شدید که دوستانتان را در مورد لزوم یادگیری این غذا متقاعد کنید (مقدمه)، لازم است دقیقا توضیح دهید که برای پخت این غذا چه موادی مورد نیاز بوده و مقدار دقیق هر کدام از آنها چقدر است. همچنین به منظور همراه کردن بهتر دوستانتان لازم است علت انتخاب مواد انتخابی را نیز تبیین نمایید مثلا توضیح دهید که نمک برای طمع گرفتن غذا و روغن برای سرخ شدن مطلوب مواد غذایی انتخاب شده است. در نهایت بیان نمودن نحوه مخلوط کردن مواد اولیه نیز به همراه ذکر شرایط لازم برای پخت از جمله درجه حرارت و مدت زمان لازم الزامی است.
در مقاله نویسی نیز دقیقا همانند مثال فوق ذکر تمامی موارد در مورد نوع مواد انتخاب شده، چگونگی ساخت و … الزامی بوده و به درک بهتر نتایج تحقیق منتج میگردد. قسمت تجربی در مقالات علمی باید با چنان دقتی ارائه شود که اگر خواننده مقاله نمونه هایی مشابه را با موادی یکسان تولید و آزمونهای معرفی شده در مقاله را بر روی آنها به انجام رسانید، بتواند به نتایجی یکسان با نتایج ارائه شده در مقاله دست پیدا کند. بعبارت دیگر لازم است که نتایج ارائه شده در مقاله تکرارپذیر بوده و ساخت نمونههایی مشابه نتایجی کاملا یکسان و تکراری را منجر گردد.
باید توجه داشت که معرفی مواد و روشهای تجربی مورد استفاده قرار گرفته در مقالات علمی نیز دارای اصول و قواعدی است که در ذیل به بیان آنها دقیقا به همان ترتیبی که باید در مقاله آورده شود، پرداخته شده است.
مواد:
در این بخش از مقاله لازم است تا کلیه مواد اولیه که برای ساخت نمونهها استفاده شده است را دقیقا بیان نمود. در معرفی مواد اولیه استفاده گردیده در پژوهش ذکر دقیق نام کارخانههای تولید کننده، نوع گرید تجاری هر کدام از مواد و همچنین نام کشور تولید کننده آنها الزامی است. مواد مورد استفاده قرار گرفته در پژوهش باید طوری معرفی گردند که چنانچه خواننده ای در هر کجای دنیا تمایل به خرید دقیقا همین مواد را داشت، دقیقا بداند که لازم است چه چیزی را از چه شرکتی تهیه نماید. به منظور درک بهتر چگونگی نوشتن این قسمت در مقالات علمی، در زیر بخش “معرفی مواد” از قسمت تجربی مربوط به یک مقاله علمی پژوهشی نوشته شده توسط نویسندگان آورده شده است:
مواد:
در این پژوهش رزین گرماسخت پلیاستر غیراشباع ایزوفتالیک گرید بوش پل B-610 محلول در ۶۰% استایرن تولید شده توسط صنایع شیمیایی بوشهر (ایران)، به همراه MEKP (متیل اتیل کتون پراکساید) بعنوان شروعکننده در ترکیب درصد ۱% مورد استفاده قرار گرفت. همچنین از الیاف کربن تک جهت T300 تولید شده توسط کمپانی Troyca (آمریکا)، الیاف شیشه تکجهت E-Glass تولید شده توسط کمپانی Vetrotex (فرانسه) و الیاف طبیعی کنف (تولید شده در ایران) به عنوان تقویت کننده های لیفی استفاده شد.
دقت در مثال فوق نشان میدهد که کلیه مواد اولیه مورد استفاده قرار گرفته در آن پژوهش بصورت بسیار دقیق معرفی گردیدهاند. همچنین نحوه فرآوری و درصد افزودنیهای اضافه شده به مواد اولیه نیز دقیقا ذکر گردیده است. چنانچه ملاحظه میگردد در مورد تمام مواد اولیه نام شرکت تولید کننده و همچنین گرید تجاری استفاده شده نیز بیان شده است. توجه کنید که مواد مورد استفاده قرار گرفته طوری معرفی شدهاند که خواننده در صورت تمایل میتواند همه آنها را تهیه نماید.
بنیان و اصل مقاله نویسی بر در اختیار قرار دادن نتایج بدست آمده از یک تحقیق و در نتیجه گسترش دادن علم و دانش استوار میباشد. در بسیاری از موارد مشاهده می شود که بسیاری از افراد در عین حال که میخواهند دانش و نتایج را در نزد خود نگه دارند تمایل به نوشتن مقاله نیز دارند! توجه داشته باشید که این دو موضوع به هیچ عنوان با هم سازگار نبوده و اصل مقاله نویسی بر مبنای در اختیار قرار دادن نتایج تحقیقات انجام شده استوار میباشد. متاسفانه در بسیاری از موارد، افراد برای اینکه بتوانند دانش فنی را کاملا در اختیار خود نگه دارند، در این قسمت از مقاله مواد و روشهای ساخت را به صورت ناقص و یا غیر واقع گزارش میدهند، باید دقت داشت که این امر نوعی خیانت به جامعه علمی است زیرا اطلاعات موجود در مقالات منتشر شده منابعی معتبر برای سایر پژوهشگران و محققین میباشند و در صورت ارائه موارد غیر واقع در مقالات علمی، سایر پژوهشگران از آن اطلاعات استفاده کرده و دچار خطا میگردند. در صورت اثبات شدن وجود اطلاعات نادرست در مقاله، علاوه بر اینکه به نوعی آبروریزی پیش خواهد آمد همچنین کلیه سوابق علمی محقق نیز زیر سوال خواهد رفت. در ضمن چنانچه فردی در مقالات ISI نسبت به درج اطلاعات نادرست اقدام نماید، علاوه بر اینکه به شخصیت خود توهین کرده است، اسباب بیاعتماد شدن مجلات بینالمللی به سایر نویسندههای ایرانی را نیز فراهم میآورد.
روش ساخت:
در این قسمت لازم است تا نویسنده روشی که با استفاده از آن مواد اولیه (معرفی گشته در قسمت قبل) در کنار همدیگر قرار گرفتهاند و نمونههای نهایی ساخته شدهاند را بیان نماید. همچنین لازم است تا ترکیب درصدهایی از مواد اولیه که نمونه ها مطابق با آنها تولید شدهاند نیز به طور کامل گزارش گردند. به منظور قابل فهم نمودن و درک بهتر مطالب پیشنهاد میشود با دادن کدهایی تمامی نمونه ها نامگذاری شوند. تجربه نشان داده است این کار علاوه بر اینکه درک مقاله را برای خواننده راحتتر مینماید به نویسنده نیز در نوشتن مقاله کمکهای زیادی خواهد کرد. به منظور کسب بازدهی بالاتر، بهتر است که کدهای انتخاب شده ارتباطهایی با نمونههای مربوط نیز داشته باشند.
چنانچه روش مورد استفاده برای ساخت نمونهها قبلا در مقالهها و تحقیقات دیگران بکار گرفته شده و در منابع دیگر به طور مفصل توصیف آن یافت میشود، میتوان با ارجاع دادن خواننده به منابع فوق از ارائه توضیحات کامل در مورد آن خودداری کرد. به عنوان مثال در عبارت روبرو “کلیه نمونه های کامپوزیتی با استفاده از روش لایهگذاری دستی[۳]، ساخته شدند” خواننده با خواندن آن درمییابد که روش استفاده شده برای ساخت نمونهها لایهگذاری دستی بوده و کموکیف این روش بطور کامل در مرجع شماره ۳ ارائه شده است. خواننده در صورت تمایل به دانستن جزئیات این روش میتواند به این مرجع مراجعه کرده و اطلاعاتی مفصلتر را مطالعه نماید. با اینکه این کار کاملا صحیح و بدون مشکل میباشد ولی از آنجا که جستجو بدنبال مراجع و یافتن جزئیات مورد نظر نویسنده، غالبا خارج از حوصله داوران بوده و همچنین درک نمودن بخش روش ساخت مبنایی برای فهم سایر قسمتهای مقاله میباشد، به همین دلیل توصیه میشود که در بخش تجربی استقلال مطالب را حفظ کرده و سعی شود که توضیحات مورد نیاز تا حد امکان مسقیما در خود مقاله ذکر گردد.
پیشنهاد میشود که در انتهای قسمت روش ساخت با قرار دادن جدولی کلیه نمونههای ساخته شده و کدهای داده شده به هر کدام از آنها را معرفی و همچنین مواد تشکیل دهنده هر نمونه و ترکیب درصدهای آنها را نیز گزارش نمایید. به منظور آشنایی بیشتر با این موضوع به جدول زیر که برگرفته از یکی از مقالات چاپ شده توسط نویسندگان است، توجه فرمایید.
| کد نمونهها | چوب | پودر چوب(%) | رزین اپوکسی | رزین پلی استر(%) | |
| گرانروی کم(%) | گرانروی زیاد(%) | ||||
| Wood | — | — | — | — | — |
| Elv P | — | — | ۱۰۰ | — | — |
| Elv W | — | ۵/۵۵ | ۵/۴۴ | — | — |
| Ehv P | — | — | — | ۱۰۰ | — |
| Ehv W | — | ۵/۵۵ | — | ۵/۴۴ | — |
| Ps P | — | — | — | — | ۱۰۰ |
| Ps W | — | ۵/۵۵ | — | — | ۵/۴۴ |
خواننده با دقت در جدول فوق به آسانی درمییابد که کلیه نمونههای ساخته شده از چه موادی بوده و ترکیب درصد هر یک از این مواد در داخل هر کدام از نمونهها چقدر میباشد. قرار دادن جدولی همانند جدول فوق سبب میگردد تا نویسنده به آسانی بتواند حجم زیادی از مطالب را به صورتی فشرده و البته کاملا قابل فهم بیان نماید. شاید در صورت عدم وجود جدول فوق لازم بود تا نویسندگان صفحاتی را به توضیح دادن این مطالب میپرداختند.
آزمونها:
در این قسمت از مقاله به شرح دقیق آزمونهای انجام شده بر روی نمونههایی که در مورد ساخت آنها در قسمتهای قبل توضیح داده شده است، پرداخته خواهد شد. در این میان به منظور شناخت بیشتر خواننده از نحوه انجام گرفتن آزمونها، لازم است که نام تولید کنندگان تجهیزات به همراه مدل دقیق دستگاههای مورد استفاده قرار گرفته به طور کامل در مقاله ذکر گردد. همچنین ذکر نمودن شرایط حاکم بر آزمون از جمله مقدار دما، درصد رطوبت و دیگر عوامل محیطی که ممکن است بر روی نتیجه نهایی آزمون تاثیرگذار باشند، در این قسمت از مقاله الزامی است. همچنین به منظور اطمینان دادن به خوانندگان در مورد درست بودن نتایج بدست آمده، پیشنهاد میگردد که در صورت امکان هر آزمون چندین بار تکرار شود، که در این میان ذکر کردن تعداد تکرار آزمونها در مقاله نیز مفید میباشد.
از آنجا که مبانی نظری تحقیق (که در قسمت قبلی به آن پرداخته شد) وابستگی شدیدی به نوع آزمونهای مورد استفاده قرار گرفته دارد، در غالب موارد مبانی نظری تحقیق در قسمت آزمونها، به صورتی مختصر، توضیح داده میشود. به عبارت دیگر با توجه به اینکه که نزدیکی بسیار بالایی میان مبانی نظری و روش انجام تحقیق وجود دارد، این دو را نمیتوان بعنوان دو بخش جدا از هم تفکیک نمود. امروزه بسیار رایج میباشد که در همان قسمتی که روش انجام آزمون و علت انتخاب آن توضیح داده میشود فرمولها و مبانی نظری نیز به طور کامل ارائه گردیده و از اختصاص دادن قسمتی جداگانه به مبانی نظری تحقیق خودداری میگردد.
از آنجا که تمامی نتایج بدست آمده بر مبنای نمونههای ساخته شده و روشهای آزمون نمودن آنها میباشد، به همین دلیل داوران بررسی کننده مقالات علمی معمولا اهمیت بسیار زیادی به این قسمت داده که در این میان تجربیات شخصی نویسندگان نشان داده است که بیشترین حساسیت داوران بر روی مبنای منطقی و همچنین تکرارپذیری روشهای ساخت و آزمودن نمونهها است. در بسیاری از موارد مشاهده میگردد که مقالاتی که در آنها نتایج بسیار جالبی را ارائه شده است به دلیل عدم استفاده از روش ساخت و آزمون مناسب برای چاپ در مجلات معتبر مورد پذیرش قرار نمیگیرند.
از آنجا که اکثر خوانندگان چندان بر روی قسمت تجربی مقالات دقیق نمیشوند، به همین دلیل بسیاری از نویسندگان، داوران مقالات را نیز مانند یک خواننده معمولی تصور کرده و به همین دلیل از نگارش دقیق و حساب شده قسمت تجربی خودداری مینمایند. بر خلاف طرز تفکر فوق شدیدا توصیه میگردد که در نوشتن قسمت تجربی کمال دقت و همچنین صداقت را داشته و حتی در صورت امکان نظر سایر افراد را نیز در مورد کیفیت و کاستیهای موجود در آن جویا گردید.
بخش تجربی که مراحل آن مفصلا بحث شد، صرفا در مقالات تجربی که در آنها تعدادی نمونه تهیه و مورد بررسی قرار گرفتهاند، وجود دارد. از آنجا که اکثر مقالات علمی پژوهشی منتشر شده در ایران بر مبنای روشهای تجربی میباشند، لذا چگونگی نگارش بخش تجربی در قسمتهای پیشین به صورت مفصل مورد بررسی قرار گرفت. ولی به هر حال باید دقت داشت در بسیاری از انواع مقالات از جمله مقالات تحلیلی و یا مروری قسمت تجربی وجود ندارد. این قسمت غالبا در مقالات منتشر شده در رشتههای مهندسی، شیمی، پزشکی و سایر رشتههایی که در آنها انجام دادن تحقیقات آزمایشگاهی به منظور چاپ مقاله الزامی است، وجود داشته و در مقالات منتشر شده در بسیاری از رشتهها مانند اقتصاد، فلسفه و … وجود ندارد. ولی به هر حال باید مد نظر داشته باشید که در هر نوع مقالهای و در هر زمینهای که منتشر شده است، بیان مبانی قکری و تحلیلی که مقاله بر اساس آنها نگارش یافته است، الزامی میباشد.
- معرفی جامعه آماری، نوع پرسشنامه و طریقه آنالیز نتایج:
معرفی جامعه آماری:
در بسیاری از رشتههای انسانی روش تحقیق غالبا بر مبنای پرسشنامه میباشد. در چنین مواردی، به منظور نگارش بخش روش تحقیق، اولین موردی که بایستی بطور کامل بیان گردد معرفی جامعه آماری و طریقه انتخاب آن است. یکی از اشتباههای بسیار مرسوم در زمینههای علوم انسانی انتخاب نامناسب جامعه آماری و در نتیجه بدست آوردن نتایجی غیر واقعی میباشد. به عنوان مثال فرض نمایید در تحقیقی عوامل تاثیرگذار بر روی طلاق زوجهای در شهر تهران مورد بررسی قرار میگیرد. در این تحقیق طبیعتا تمامی افرادی که در سطح شهر تهران طلاق میگیرند کل جامعه آماری آن را تشکیل میدهند. کاملا بدیهی است که دادن پرسشنامه به همه این افراد امکانپذیر نبوده و بایستی قسمتی از این جامعه آماری را جدا و مورد بررسی قرار داد. در این مرحله متاسفانه اکثر دانشجویان دچار خطا شده و نمیتوانند نمونههای انتخابی خود را بر مبنای اصول صحیح ریاضیاتی از بین کل جامعه آماری به درستی انتخاب نمایند. تجربههای اینجانب نشان داده است که حتی بسیاری از اساتید نیز در این بخش مشکل داشته و آنچنان که شایسته است قادر به راهنمایی دانشجویان خود نیستند.
متاسفانه اکثر افراد بر اساس شانس جامعه آماری خود را انتخاب نموده و اسم آن را متغیر تصادفی مینامند. این در حالی است که نمونههای انتخاب شده آنها غالبا تصادفی نبوده و از اصول ریاضیاتی انتخاب متغیرهای تصادفی پیروی نمینمایند. به عبارت دیگر چنانچه فردی قبل از انتخاب جامعه آماری مورد مطالعه خود از نتیجه بیاطلاع باشد، صرفا به معنای انتخاب تصادفی نمونهها نمیباشد. باید دقت داشته باشید که نمونههایی که توسط یک انسان انتخاب میگردند، غالبا در زمره نمونههای کاملا تصادفی به حساب نمیآیند. فرض کنید شما لیستی از انواع حالتهای ممکن یک پدیده را آماده کرده و به صورت حدسی ۱۰ شماره را انتخاب مینمایید. اگر انتخابهای شما در کمال بیطرفی بوده باشند نیز به توجه به اینکه ذهن شما غالبا گرایش به انتخاب محدوده خاصی از اعداد داشته به همین دلیل نمونههایی که اینچنین انتخاب گردیدهاند را نمیتوان کاملا اتفاقی نامید و علت آن نیز گرایشاتی است که در ضمیر ناخوداگاه هر انسانی برای متمایل شدن به محدوده خاصی از اعداد وجود دارد.
علاوه بر موارد ذکر شده، لازم به ذکر است که حتی در صورتی که متغیر تصادفی به صورت صحیح انتخاب شده باشد نیز بدست آوردن نتایج درست و منطقی الزاما قطعی نمیباشد. به منظور درک بهتر این موضوع فرض نمایید که شما در تحقیق خود قصد مطالعه میزان تاثیرگذاری اعتیاد بر طلاق زوجهای جوان را دارید. کاملا بدیهی است که نتایج نهایی این تحقیق کاملا وابسته به نوع انتخاب جامعه آماری خواهد بود. به عبارت دیگر در صورتی که شما جامعه آماری خود را از مناطقی که وسع مالی شهروندان آنها بالاتر میباشند، انتخاب نمایید میزان تاثیرگذاری اعتیاد بر روی طلاق کمتر خواهد بود. همچنین با ضعیفتر شدن وضعیت مالی افراد، طبیعتا میزان تاثیرگذاری اعتیاد بر طلاق زوجها بیشتر خواهد شد. حال با توجه به اینکه عملا امکان انتخاب تمامی افرادی که طلاق میگیرند وجود ندارد، این سوال پیش میآید که چگونه باید جامعه آماری مناسبی را از بین تمامی جامعه انتخاب نمود. در مثال ذکر شده بایستی نمونههای خود را تمامی مناطق تهران از جمله شمال، جنوب، شرق، غرب و یا مرکز شهر انتخاب نمود، حال این سوال پیش میآید که آیا نمونهبرداری تصادفی میتواند تمامی معیارهای مورد نظر ما را به صورت متوازن برآورده سازد؟ در بسیاری از موارد، دانشجویان سعی مینمایند که نمونههای آماری خود را به صورت متوازن از بین کل نمونههای موجود انتخاب نموده، بطوریکه از تمامی زیر گروهها و بخشها نمونههایی در جامعه آماری انتخاب شده وجود داشته باشد. اگرچه دقت این انتخاب از موارد قبلی بالاتر میباشد، با این حال این روش نیز بسیار پر خطا بوده و الزاما نتایج موثری در بر نخواهد داشت. علاوه بر موارد بیان شده، امری که همیشه مورد بحث میباشد طریقه تعیین نمودن تعداد موثر نمونههای آماری میباشد که با بررسی و آنالیز آنها میتوان کل جامعه مورد نظر را بررسی نمود. هرچه تعداد نمونههای انتخابی کمتر باشد، تحقیق آسانتر بوده و هزینههای کمتری در بر خواهد داشت. این در حالی است که زیادتر شدن تعداد نمونهها اگرچه ممکن است تحقیق را زمانبرتر، هزینهبردارتر و پیچیدهتر کند، ولی در نهایت به دقت بالاتر نتایج منجر خواهد گردید. در این میان بهینه کردن تعداد نمونههایی که با مطالعه آنها بتوان رفتار کل جامعه را بطور صحیح بررسی و تعیین نمود، امری بسیار الزامی است.
انتخاب جامعه آماری بحثی بسیار مهم و حیاتی بوده و به همین دلیل روشهای طراحی آزمون مختلفی بر مبنای اصول آماری و ریاضیاتی طراحی شدهاند. در تمامی روشهای طراحی آزمون با درج اطلاعات مربوط به عوامل تاثیرگذار بر روی نتایج، تعیین میگردد که برای دستیابی به نتایج صحیح چه تعداد نمونه بایستی انتخاب و چگونه بایستی جدا گردند. مطالعات آماری انجام شده اثبات نموده است که در صورت پیروی صحیح از اصول روشهای طراحی آزمون، نتایج نهایی تحقیق دقیقا همان نتایجی خواهند بود که اگر تمامی نمونهها آزمایش شوند، بدست خواهند آمد.
با توجه به اینکه بحث ما در این توشته روش تحقیق نبوده و صرفا مقاله نویسی میباشد، از ارائه توضیحات بیشتر در مورد طریقه انتخاب جامعه آماری خودداری میگردد. به هر حال شدیدا توصیه میشود که قبل از جدا نمودن جامعه آماری خود حتما با افرادی که تخصص آنها زمینههای آماری است مشورت کرده و از تجربیات آنها بهره برد.
در نگارش مقاله نویسنده بایستی در قسمت روش تحقیق نوع و تعداد جامعه آماری مطالعه شده در تحقیق و همچنین طریقه انتخاب آنها را به طور کامل تشریح کرده بطوریکه خواننده بتواند به طور کامل تمامی ملاکهای در نظر گرفته شده در انتخاب نمونههای مطالعه شده در تحقیق را درک و نتایج را با در نظر گرفتن آنها آنالیز نماید.
اصول درج فهرست منابع
در پایان مقاله لازم است تا مشخصات کلیه منابعی که در مقاله از آنها استفاده شده است را به شیوهای صحیح ذکر نمود. روش نگارش منابع در نشریات مختلف متفاوت بوده و به منظور اطلاع از آن میتوان قسمت راهنمای نویسندگان نشریه مورد نظر را مطالعه کرد. با توجه به اینکه صحت منابع مورد استفاده قرار گرفته پس از ارسال مقاله برای مجله ISI مورد نظر توسط سیستمهای اینترنتی آنلاین آن مجله بلافاصله تعیین میگردد، به همین دلیل در صورت عدم رعایت دقیق اسلوب هر مجله در نگارش منابع، ممکن است نرمافزار اینترنتی بررسی کننده، صحت منابع شما را رد کرده و همین سبب ایجاد مشکلاتی برای پذیرش مقاله بگردد.
توجه داشته باشید که در مقالات علمی فقط منابعی که در داخل متن به آنها اشاره شده است، در پایان مقاله آورده میشوند. در این میان چنانچه منابعی حاوی اطلاعاتی مشابه با موارد مورد بررسی قرار گرفته در مقاله شما باشند ولی به هر حال در متن مقاله از آنها استفاده مستقیمی نشده باشد، به هیچ عنوان نباید مشخصات آنها را در لیست منابع نهایی مقاله درج نمود. به عبارت دیگر تعداد ارجاعات در داخل متن مقاله باید با تعداد مراجع درج شده در انتهای مقاله برابر باشند.
چنانچه اشاره شد در مقالات ISI کلیه منابع توسط نرمافزارهای هوشمند اینترنتی بررسی میگردند و در صورت وجود نداشتن و یا معتبر نبودن هر کدام از مراجع، نرمافزار فوق لیست آنها را در اختیار مسئولین مجله و همچنین نویسندگان قرار خواهد داد. با توجه به اینکه استفاده از منابع معتبر دارای اهمیت بسیار زیادی برای انواع مجلات به خصوص نشریات ISI دارد، به همین دلیل شدیدا توصیه میگردد که در انتخاب مراجع معتبر کمال دقت را به عمل آورده و از نوشتن منابع غیر معتبر و یا غیر واقعی در مقاله خود پرهیز نمایید. همچنین با توجه به سیستم یکپارچه تمامی مقالات ISI در صورتی که از مطالب یک منبع در مقاله خود استفاده کردهاید، حتما به منبع فوق ارجاع داده و مطمئن باشید که در صورت عدم حفظ صداقت در بیان دقیق منابع بکار رفته، دفتر مجلات با استفاده از نرمافزارهای موجود، مسلما همه موارد را شناسایی خواهند کرد. یکی از رایجترین انواع تخلفات در نگارش مقالات علمی، استفاده از مطالب چاپ شده توسط دیگران و ارائه مجدد آنها به نام خود میباشد. در این میان مجلات ISI نیز تخلف فوق را درک کرده و با طراحی نرمافزارهایی بسیار دقیق، هر گونه سرقت علمی را شناسایی و نسبت به انجام برخوردهای قانونی با متخلفان اقدام مینمایند.
از جمله منابع معتبر و مورد تایید در نشریات ISI، میتوان به مقالات چاپ شده در نشریات ISI، کتابها و هندبوکهای معتبر، مقالات ارائه شده در کنفرانسهای بینالمللی دارای اعتبار و شناخته شده و ….. اشاره کرد. باید دقت داشت که منابعی به غیر از موارد فوق از جمله انواع مقالات فارسی منتشر شده، مقالات ارائه شده در بسیاری از همایشهای تجاری، غیر معتبر و یا غیر انگلیسی زبان، انواع ثبت اختراعها، کتب و مراجعی با زبانی به غیر از انگلیسی، انواع مطالب درج شده در سایتها و وبلاگهای اینترنتی و …. از نظر مجلات ISI غیر معتبر میباشند. البته استفاده از این منابع را نمیتوان بطور کامل رد نمود، ولی به هر حال با توجه به اهمیت بسیار بالای منابع برای مجلات ISI، توصیه میگردد که تعداد منابع غیر معتبر استفاده شده را تا حد ممکن محدود نگه داشته و از درج منابع غیر معتبر متعدد پرهیز نمود.
منابعی که به زبانهایی به غیر از انگلیسی منتشر میشوند، هرچند که در زبان مبدأ به عنوان مرجعی معتبر شناخته شده باشند ولی به هر حال از آنجا که امکان استفاده خوانندگان مقالات ISI از این منابع وجود ندارد، چنین کتابها و مقالاتی منبعی معتبر از نظر مجلات ISI نمیباشند. تجربیات شخصی اینجانب نشان داده است که مجلات ISI ممکن است حتی از پذیرش یک منبع نگارش یافته به زبان فارسی نیز خودداری نموده و از خوانندگان درخواست درج منابعی انگلیسی زبان به جای آنها را بنمایند. امر فوق غالبا در مواردی مشاهده میشود که حتی چکیدهای از مرجع فارسی نیز به زبان انگلیسی منتشر نشده و تمام قسمتهای آن صرفا به زبان فارسی باشد.
چنانچه در قسمت معرفی شاخصهای بررسی مقالات ISI به طور مفصل بحث شده است، تعداد ارجاعات داده شده به مقالات چاپ شده در یک مجله، تعیین کننده ضریب تاثیرگذاری نشریه و در نتیجه میزان اعتبار علمی آن است. به همین دلیل درج منبع از مقالات هر نشریه برای کادر آن مجله بسیار مهم و با اهمیت میباشد. بنابراین بهتر است با اختصاص دادن تعدادی از منابع مقاله خود به مقالات منتشر شده توسط مجلهای که قصد ارائه مقاله خود به آنجا را دارید، نظر کادر مجله را جلب کرده تا با نگاهی مثبت به بررسی مقاله بپردازند. البته اجباری در مورد ارجاع دادن به مقالاتی که قبلا توسط مجله چاپ شده است، وجود ندارد ولی به هر حال در صورت ارجاع دادن به مقالات پبشتر منتشر شده در مجله، امکان پذیرش مقاله تا حدودی افزایش مییابد.
یکی دیگر از موارد مورد توجه دفتر مجلات داشتن ارتباط موضوعی و محتوایی مقاله با زمینه های تخصصی مجله است. در این میان از آنجا که ممکن است سر دبیر مجله تنها در حوزههایی خاص تخصص داشته باشد، به همین دلیل تشخیص دادن ارتباط موضوعی مقاله با اهداف مجله غالبا برای وی مشکل است. یکی از تاثیرگذارترین عواملی که سبب اطمینان کادر مجله از مرتبط بودن مقاله ارسال شده با اهداف و زمینههای تخصصی مجله میگردد، داشتن ارجاعات متعدد از مقالاتی که قبلا در همان مجله چاپ شده است، میباشد. به عبارت دیگر غالبا محتوای تخصصی هر مقاله بسیار مشابه با منابع اصلی بکار رفته در آن میباشد. در صورت وجود داشتن منابع و ارجاعات متعدد از مقالات پیشتر چاپ شده در یک مجله، میتوان از مرتبط بودن زمینههای تخصصی مجله فوق با زمینه مورد بحث در مقاله اطمینان حاصل کرد.
هرچه تعداد ارجاعات به یک مقاله بیشتر باشد، امر فوق دال بر مفید و تاثیرگذار بودن آن مقاله تلقی میگردد. به همین دلیل شدیدا توصیه میشود که حتما تعدادی از منایع را به مقالات پیشتر منتشر شده توسط خودتان اختصاص دهید. این امر علاوه بر اعتبار بخشیدن به سایر مقالاتتان، سبب اطمینان یافتن کادر مجله به تخصص و تبحر نویسندگان به عنوان افرادی که پیوسته بر روی یک موضوع تحقیق و پژوهش انجام دادهاند، میگردد و همین نظر و برداشت مثبت اولیه مسلما بر نوع داوری نیز تاثیر گذاشته و شانس پذیرش مقالات جدید نویسندگان را افزایش میدهد.
همانگونه که پیشتر بارها اشاره گردید، هر مجلهای برای پذیرش مقالات دریافتی سبک و فرمت خاصی را تهیه نموده است که این فرمت را میتوان در قسمت “راهنمای نویسندگان” در وبسایت و یا صفحه اول هر مجلهای به آسانی مشاهده نمود. رعایت سبک نگارشی ارائه شده در راهنمای نویسندگان، الزامی بوده و در صورت عدم تطابق کامل مقاله با این سبک نگارشی امکان پذیرش آن وجود ندارد. یکی از مهمترین بخشها در راهنمای نویسندگان هر مجلهای، شرح چگونگی نگارش منابع در داخل متن و همچنین انتهای مقاله میباشد. در راهنمای نویسندگان غالبا با ذکر مثالهایی از انواع منابع موجود از جمله کتاب، مقالات مجلهای، مقالات همایشی، شرح اختراع و ….، روش مورد قبول برای درج هر کدام از این منابع علمی در انتهای مقاله بیان میگردد.
علاوه بر نحوه درج منابع در انتهای مقاله، در راهنمای نویسندگان چگونگی ارجاع دادن به دیگر منابع در متن مقاله نیز بیان گردیده است. به طور کلی ارجاع دادن به سایر منابع در متن مقاله غالبا به یکی از دو روش زیر انجام میگیرد:
الف: درج شمارههایی که در داخل کروشه و یا پرانتز قرار گرفته و این شمارهها در داخل متن مقاله به ترتیب از [۱] شروع شده و تا آخرین شماره ادامه پیدا میکنند. در این میان در انتهای مقاله مشخصات کامل منبع مورد نظر دقیقا مطابق با ترتیب شمارهگذاری درج شده در مقاله، آورده میشود.
ب: نوشتن نام خانوادگی نویسنده اول و تاریخ منتشر شدن منبع مورد استفاده نیز نوع دیگری از روشهای درج منابع در متن مقاله میباشد. چنانچه از این روش برای درج منابع در داخل متن استفاده گردد، ترتیب منابع در انتهای مقاله غالبا بر مبنای حروف الفبا میباشد.
مجددا تاکید میگردد که انتخاب نوع روشهای درج منابع در متن و همچنین در انتهای مقاله وابسته به سلیقه نویسنده نبوده و باید دقیقا بر طبق فرمت نگارش مقالات که خاص هر مجلهای است، باشد.
در مواردی مشاهده میشود که بسیاری از نویسندگان با دادن ارجاعات بسیار زیاد به نتایج بدست آمده از سایر منابع، فعالیتها و پژوهشهای خود را در زیر بستری از ارجاعات نگه داشته، به طوریکه بیشتر از نتایج بدست آمده توسط نویسندگان نظر خواننده مقاله معطوف به مطالب ارجاع داده شده به سایر منابع میگردد. این در حالی است که در مقالات پژوهشی هدف از ارجاع دادن به پژوهشهای دیگران ایجاد کردن زمینهای مناسب به منظور معرفی تحقیقات خود نویسندگان و یا کمک به تحلیل مناسبتر نتایج بدست آمده توسط ایشان میباشد، نه اینکه پس از خواندن مقاله این ابهام در ذهن خواننده ایجاد شود که کلیه نتایج بدست آمده به عینه در سایر منابع وجود داشته و نویسنده هیچ کار جدیدی را به انجام نرسانده است! در مقالات پژوهشی غالبا داوران نتایج بدست آمده توسط خود نویسندگان را مطالبه کرده و در صورتی که با دادن ارجاعات زیاد نقش تحقیقات خود نویسندگان کمرنگ گردد، امکان رد شدن چنین مقالاتی افزایش مییابد.
در مقالات باید به مطالبی ارجاع داده شود که از هدف شما حمایت کرده و به مقاله شما اعتبار میبخشند. برخی میپندارند که کثرت ارجاعات مهمترین معیار بر معتبر بودن مقاله است، حال آنکه ارجاعات بیش از اندازه به یافتههای دیگران، حتی ممکن است از برجستگی ایدههای نویسندگان مقاله بکاهد. باید دقت نمود که اصالت مقاله پژوهشی در گرو تازگی ایده که حاصل ابتکارات و یافتههای نویسندگان است بوده و چنانچه میزان ارجاعات به حدی باشد که ایده و نظر نویسندگان در سایه نتایج و یافتههای دیگران کمرنگ گردد، مسلما از اعتبار مقاله کاسته خواهد شد.
البته امر فوق در مورد مقالات مروری برعکس بوده و هرچه تعداد منابع مورد استفاده قرار گرفته در این مقالات بیشتر و مطالب ارائه شده مستندتر باشد، شانس پذیرش این مقالات زیادتر میگردد. زیرا در این نوع مقالات هدف جمعبندی و یکپارچهسازی پژوهشهایی که پیشتر انجام شده است، بوده و طبیعتا هرچه تعداد ارجاعات در مقالات مروری بیشتر باشد این احساس به خواننده و داور بررسی کننده القا میشود که در این مقاله تمامی جوانب موضوع به خوبی بررسی شده است.
تهیه پرسشنامه
انتخاب پرسشنامه از دیگر مواردی است که منجر به بدست آوردن نتایجی صحیح و دقیق میگردد. متاسفانه بسیاری از دانشجویان بحث تهیه پرسشنامه را بسیار ساده انگاشته و غالبا خود سواتی را مطرح و پرسشنامهای را تهیه مینمایند. بایستی دقت داشته باشید که امر فوق کاملا اشتباه بوده و نمیتوان تهیه پرسشنامه که بسیار مهم، پیچیده و زمانبر میباشد را اینچنین ساده و سطحی در نظر گرفت. به طور کلی در تهیه صحیح پرسشنامه بایستی موارد بسیار زیادی را مد نظر داشت که صورت نادیده گرفتن آنها دقت پرسشنامه پایین و نتایج تحقیق غیر قابل اطمینان خواهد بود. اعتماد (پايايي يا Reliability) و همچنين اعتبار (روايي يا Validity) يك پرسشنامه از مهمترین ملاکهای تعیین کننده میزان دقت هر پرسشنامه بوده که تعیین آنها پیش از پخش نمودن پرسشنامه در بین نمونههای انتخاب شده الزامی است. به عبارت دیگر زمانی استفاده از یک پرسشنامه موثر و علمی خواهد بود که پرسشنامه مربوطه استاندارد شده و میزان پایایی و روایی آن تعیین گردیده باشد. به بیانی دیگر فرض کنید که فرد پر کننده پرسشنامه اشتباه کرده و یا با کمال دقت سوالات مربوطه را پاسخ ندهد، در این صورت چگونه بایستی چنین مواردی که نتایج آنها صحیح نمیباشد را از سایر موارد جدا نمود؟ چگونه میتوان تشخیص داد که دادههای ارائه شده صحیح بوده و یا با چه میزان دقتی پر شدهاند؟ بطورکلی در پرسشنامههای استاندارد برای کسب اطلاعات در مورد هر مسئله مورد نظر، غالبا چندین سوال با اشکالی متفاوت تهیه میگردند. در صورتی که پاسخ تمامی این سوالات مشابه یکسان باشد میتوان به نتایج بدست آمده از آن پرسشنامه اعتماد کرد و در غیر این صورت بایستی حذف گردند. به منظور بیان مثالی دیگر به منظور نشان دادن پیچیدگیهای تهیه پرسشنامه باید توجه داشت که اگر فردی در شرایط مختلف (مثلا حالت عصبانیت و یا اضطراب) پرسشنامهای را پر نماید نتایج نهایی باید یکسان بوده و تاثیرناپذیر از شرایط روحی زودگذر افراد باشد.
از آنجا که تهیه پرسشنامه و اندازهگیری میزان اعتبار و اعتماد نتایج بدست آمده از آن امری بسیار سخت و زمانبر میباشد به دانشجویان تازهکار پیشنهاد میگردد تا از تهیه پرسشنامه خودداری کرده و اقدام به استفاده از پرسشنامههای استاندارد شده که در منابع مختلف علمی قابل دسترس میباشند، بنمایند. به عبارت دیگر تقریبا برای تمامی مشکلات، بررسیها و تحقیقها پرسشنامههای پیشتر نوشته شده استاندارد موجود بوده و میتوان استفاده از آنها را ملاک تهیه نتایج پژوهش ساخت. مجددا بیان میگردد که هدف این نوشته آموزش روش تحقیق نبوده ولی از آنجا که اشتباههای فوق غالبا بسیار رایج میباشند، تنها به معرفی کلی آنها پرداخته شده است.
در صورت استفاده از پرسشنامههای استاندارد، در قسمت روش تحقیق مقاله بایستی مرجع پرسشنامه را با دقت معرفی نموده و ملاکهای اعتبارسنج (پایایی و روایی) آنرا چنانچه در مرجع درج شده است، به طور کامل بیان نمود. همچنین در صورتی که پرسشنامه استفاده گردیده خود ساخته است، لازم است تا ملاکهای اعتبارسنج آن را اندازهگیری و در مقاله درج نمود. در صورت تهیه پرسشنامه خود ساخته بسیار مرسوم میباشد که کپی پرسشنامه را در انتهای مقاله ضمیمه کرده تا برای استفاده سایر افراد نیز موثر واقع گردد.
طریقه آنالیز نتایج
پس از جمعآوری پرسشنامههای پخش شده، بایستی نسبت به بررسی و آنالیز نتایج بیان شده در آنها اقدام نمود. روشهای آماری مختلفی برای آنالیز نتایج پرسشنامهها موجود بوده و بسته به نوع پژوهش میتوان از یک یا چند مورد از آنها استفاده نمود. از جمله این روشهای آماری میتوان به آزمون T، تست نرمال، k اسکوئر، آزمون F، ANOVA و ….. اشاره نمود. به منظور آنالیز دقیقتر نتایج با استفاده از این روشهای آماری غالبا از نرم افزار SPSS استفاده میگردد. متاسفانه در بسیاری از موارد اینجانب مشاهده مینمایم که بسیاری از دانشجویان تصور کرده که نرم افزار SPSS روشی آماری برای آنالیز نتایج میباشد. این دانشجویان در مقالات خود بیان میدارند که در این پژوهش نتایج بدست آمده با استفاده از نرم افزار SPSS تحلیل گردیدند. بایستی دقت داشت که نرمافزار SPSS تنها یک ابزار برای آسان کردن محاسبات ریاضی بوده که دقت محاسبات را بالاتر برده و زمان لازم را کاهش میدهد. در محاسبات آماری امری که بسیار مهم میباشد انتخاب و استفاده صحیح از این روشهای آماری بوده و ابزار محاسبه از اهمیت به نسبت کمتری برخوردار است و حتی میتوان نتایج را بدون استفاده از SPSS و به صورت کاملا دستی محاسبه نمود. بعنوان مثال چندین عدد مختلف را میتوان به صورت کاملا دستی ضرب کرد که البته زمانبر و پرخطا میباشد. این در حالی است که حاصل ضرب همان اعداد را میتوان با استفاده از ماشین حساب به آسانی و بدون خطا تعیین نمود. در اینجا ماشین حساب تنها بر اساس اصول ضرب که کاملا مشترک با محاسبات دستی میباشد حاصل ضرب اعداد را محاسبه کرده و تنها ابزاری برای آسان کردن فرایند محاسبه است. مجددا تاکید میگردد که در این نوشته هدف آموزش روش تحقیق نمیباشد، ولی با توجه به اینکه چنین اشتباهاتی بسیار مرسوم هستند، تنها به معرفی کلی آنها پرداخته شده تا دانشجویان گرامی در هنگام پیشبرد تحقیق خود با مراجعه به منابع مربوط به روش تحقیق چگونگی فارغ شدن از آنها را بیاموزند.
به منظور درج طریقه آنالیز نتایج در قسمت روش تحقیق مقاله، لازم است روشهای آماری انتخاب شده به منظور تحلیل دادهها را در کنار ابزار مورد استفاده قرار گرفته برای انجام محاسبات آماری و ریاضیاتی (بعنوان مثال نرم افزار SPSS) معرفی نمود. چنانچه پیشتر هم اشاره گردید متن مقاله برای افراد متخصص نوشته شده و هدف از نوشتن مقاله آموزش دادن به دیگران نمیباشد. بطورکلی مقالات تنها با هدف ارائه نتایج بدست آمده از پژوهش به سایر پژوهشگران نگارش مییابند. بنابراین لازم به ذکر است که در صورت استفاده از روش آماری مثلا ANOVAبه منظور تحلیل نتایج بدست آمده، صرفا بیان اینکه از این روش به منظور آنالیز نتایج استفاده شده است کافی بوده و با توجه به اینکه این روش برای سایر پژوهشگران کاملا شناخته شده است، نیازی به ارائه توضیحاتی در مورد مبانی ریاضی آن وجود ندارد. با این حال باید توجه داشته باشید که چنانچه روش مورد استفاده قرار گرفته برای متخصصین در زمینههای مشابه چندان شناخته شده نباشد بایستی مبانی علمی روش مربوطه را توضیح داده و یا با درج منبعی که در آن این مبانی کاملا بیان گردیدهاند، درک چگونگی عملکرد آن روش را برای خواننده متخصص ممکن ساخت.
- روش تحقیق در مقالاتی که در آنها مدل ارائه شده است
در مقالاتی که در آنها مدلی ارائه گردیده است، غالبا تحقیق تجربی و یا میدانی به انجام نرسیده است. در این گونه از مقالات معمولا پژوهشگر به خلق مدلی خاص برای بیان یک پدیده اقدام مینماید. اگرچه در چنین مواردی معمولا روش تحقیق میدانی و یا تجربی (چنانچه پیشتر بیان گردید) وجود ندارد، ولی به هر حال نویسنده بایستی دقیقا مشخص نمایند که مدل وی بر پایه چه اصول و مبانی علمیای استوار میباشد. دقت داشته باشید که امر فوق به معنی درج کدهای برنامه نویسی شده در مقاله نبوده بلکه به معنای مشخص نمودن اصول و پایههایی است که کدهای مربوطه بر مبنای آنها نوشته شدهاند. فرض نمایید که شما قصد دارید میزان اتلاف انرژی از یک اتاق را مدل نمایید. در این پژوهش شما فرض مینمایید که مقدار اتلاف انرژی از دیوارها برابر با صفر است. همچنین در این تحقیق نوع پنجره های این اتاق دو جداره در نظر گرفته شده و میزان اتلاف انرژی از آنها مطابق تئوری انتقال حرارت از جامدات محاسبه میگردد. در این مثال بیان مواردی از این دست که مبانی و فرضیات تحقیق میباشند، دارای اهمیت بوده و درج کدها و محاسبات ریاضی چندان الزامی نیست.
نکته بسیار مهمی که بایستی در نظر داشته باشید این است که ممکن است در بسیاری از موارد مانند مقالات مروری روش تحقیق مجزا و خاصی وجود نداشته باشد. در چنین مواردی کاملا بدیهی است که قسمتی مجزا به نام روش تحقیق وجود نخواهد داشت.
نتایج تحقیق و بحث در مورد آنها
این قسمت شالوده اصلی مقاله بوده و تمامی قسمتهایی که در قبل بیان گردید به نوعی پیشنیاز برای بیان نتایج بدست آمده از پژوهش میباشند. از آنجا که بیان نتایج بدست آمده وابسته به مقاله نگارش یافته میباشد به همین دلیل بر خلاف قسمتهای قبلی که در آنها نویسنده مجبور به رعایت نمودن چارچوبها و محدودیتهای زیادی بود، در این قسمت نویسنده با داشتن آزادی کامل میتواند نسبت به ارائه نتایج بدست آمده اقدام نماید. از آنجا که برای بیان نتایج اصول ثابت و مشخصی وجود ندارد، در تشریح این قسمت نمیتوان دستورالعملهای ثابتی را بیان نمود ولی به هر حال در این کتاب تلاش شده است تا به ذکر نکاتی سودمند که رعایت نمودن آنها کمکهای زیادی به ارائه بهتر نتایج میکند، پرداخت.
در بسیاری از موارد مشاهده میگردد که نویسنده مقالات علمی را همانند نگارش انشا فرض کرده و نتایج بدست آمده را در غالب توضیحات و بیان پدیدههای مشاهده شده به نگارش در میآورد. لازم به ذکر است که در مقالات علمی چنین سبک نگارشی مرسوم نبوده و بهتر است که نویسنده با بهرهگیری از انواع شکلها، نمودارها و جداول به شیوهای مقایسهای نتایج را ارائه نماید. امر فوق علاوه بر اینکه تحلیل و مقایسه نتایج را آسانتر میکند به خواننده نیز در فهم بهتر آنها بسیار کمک مینماید. البته لازم به ذکر است که ارائه توضیحات کافی به منظور درک کامل مطالب ارائه شده در انواع نمودارها و جداول الزامی میباشد.
چنانچه اشاره گردید در بیان نتایج بدست آمده از پژوهش، استفاده از شکلها، جداول و انواع نمودارها کمک بسیار شایانی به درک بهتر نتایج توسط خواننده و همچنین داور بررسی کننده مقاله، خواهد کرد. همچنین باید مد نظر داشت که هرچه کیفیت شکلها بالاتر بوده و و در محل مناسبتری به آنها اشاره شده باشد، تاثیر روانی قویتر و مطلوبتری در ذهن خواننده ایجاد خواهند کرد. در نحوه طراحی شکلها، نمودارها و جداول برای هر مجلهای فرمت خاصی مورد قبول بوده و ترسیم شکلها، نمودارها و جداول دقیقا بر طیق این فرمت الزامی است. در این میان با مطالعه راهنمای نویسندگان و همچنین بررسی تعدادی از مقالاتی که پیشتر در مجله مورد نظر منتشر شده است، میتوان از نحوه طراحی شکلها، نمودارها و جداول برای هر مجلهای مطلع گردید.
در تهیه شکلها و نمودارها باید دقت داشت که شکل و نمودارهای رسم گردیده کاملا گویای مطالب مورد نظر بوده و پیچیدگیهای موجود در آنها خواننده را گمراه نمینماید. چنانچه خواننده نتواند درک صحیحی از شکلها و نمودارهای رسم گردیده به دست آورد، نسبت به خواندن مقاله بیانگیزه گردیده و احتمالا از مطالعه بیشتر مقاله دست برمیدارد. به همین دلیل چنانچه پیشتر نیز اشاره شد لزوم ارائه توضیحات مناسب و کافی در مورد شکلها، نمودارها و جداول الزامی است. توضیحات مربوطه را میتوان در داخل متن مقاله و در زیر و یا در روی شکلها و جداول نوشت. بطورکلی در انواع شکلها و نمودارها توضیحات مربوطه در زیر شکل و در جدولها در قسمت فوقانی جدول نوشته میشود. همچنین لازم است تا تمامی شکلها، نمودارها و جداول را به ترتیبی که در مقاله درج شدهاند، نامگذاری نمود. در متن مقاله نیز باید به تمامی شکلها، نمودارها و جداول، با ذکر شماره شکل، نمودار و یا جدول اشاره نمود.
یکی از مواردی که کاستی اصلی بیان نتایج در مقالات نگارش یافته توسط نویسندگان کم تجربه میباشد عدم حفظ انسجام مطالب در هنگام ارائه آنها میباشد، بطوریکه در این مقالات ذکر نتایج به صورت پراکنده و بدون وجود داشتن ارتباط لازم در بین آنها میباشد. امر فوق غالبا در هنگام عوض شدن نوع آزمون و یا مطلب مورد نظر مشهود میباشد. در این میان به منظور جلوگیری از چنین مواردی به نویسندگان توصیه میگردد که قبل از ارسال مقالات برای مجلات مورد نظر، از کمک افراد مختصص در حوزه مقالهنویسی به منظور ویرایش نمودن مقاله بهره گرفته و در نهایت مقالهای یکپارچه که دارای پیوستگی مطلوب در بین تمامی اجزاء بوده را به دفتر مجلات برای شروع مراحل داوری ارسال نمایند.
در نگارش نتایج تحقیق رعایت صداقت و ارائه نتایج واقعی، اقدامی بسیار ارزنده بوده و استفاده از نتایج را برای سایر محققین نیز کاربردی و مفید میسازد. با توجه به امکان استفاده پژوهشگران دیگر از نتایج گزارش شده در هر مقاله، ارائه نتایج نادرست نوعی خیانت به جامعه علمی محسوب شده و منجر به گمراه گردیدن سایر محققین نیز میگردد. همچنین در صورت درج کردن نتایج غیر واقعی در مقاله و آشکار شدن آنها توسط داوران بررسی کننده، اعتبار نویسندگان از بین رفته و حتی ممکن است نام آنها به لیست سیاه که مربوط به مجلات ISI میباشد، اضافه گردد که در این صورت نویسندگان امکان منتشر کردن مقاله در هیچ مجلة ISI دیگری را نخواهند داشت.
برای نگارش مقاله فقط گرفتن آزمونهای متعدد و ارائه نتایج زیاد کافی نبوده بلکه مهمتر از آن انجام تحلیلهای مناسب و توجیه نمودن دلایل مشاهده چنین نتایجی میباشد. دقت داشته باشید که ارائه نتایج کم ولی با تحلیلهای قوی بسیار بهتر از ارائه نتایج زیاد و انجام دادن آزمونهای متعدد بدون وجود داشتن تحلیلهایی قوی بر روی نتایج بدست آمده میباشد. نکته بسیار مهم در نحوه تحلیل نمودن نتایج، کشاندن بحث به جایی که بتوان خواننده را در مورد علل مشاهده نتایج کاملا قانع کرده و با خود همراه ساخت، میباشد. به عبارت دیگر تحلیلهایی که بر روی نتایج انجام میگیرد باید بگونهای بوده که داوران و سایر خوانندگان منطقی بودن آنها را قبول کرده و به نحوی به درست بودن نتایج اطمینان حاصل نمایند، باشند. به منظور نگارش مقاله در مجلات معتبر لازم است تا بر روی تمامی مواردی که در نتایج مشاهده میگردد به صورت ریزبینانه بحث نموده و با ارتباط دادن نتایجی که از تستها و آزمونهای مختلف بدست میآورید، سعی در پیدا کردن دلایلی واحد که منجر به مشاهده چنین نتایجی شده است، بنمایید.
از نظر اصول مقاله نویسی این امکان که یافتههای تحقیق را در قسمتی جداگانه و بحت پیرامون آنها را نیز در قسمتی دیگر ارائه داد، وجود دارد. بعبارت دیگر در بخش ارائه نتایج تحقیق، صرفا یافتههای پژوهش به صورت انواع نمودار، شکل، جدول و … ارائه شده و در مورد دلایل آنها هیچ بحثی انجام نمیگیرد. پس از بیان تمامی نتایج بدست آمده، در قسمتی مجزا تحت عنوان “بحث پیرامون نتایج” به تحلیل نمودن نتایجی که در قسمت قبل ارائه شده و توجیه آنها اقدام میگردد. اگرچه این روش بیان و تحلیل نتایج از نظر اصول مقاله نویسی کاملا درست میباشد ولی به هر حال از آنجا که در خواندن چنین متونی لزوم برگشت دائمی به صفحات قبلی به منظور مطابقت دادن نتایج ارائه شده و دلایل بحث گردیده اجتنابناپذیر است، به همین دلیل خواننده غالبا خیلی زود خسته و از مطالعه بیشتر مقاله خودداری مینماید. روش مرسوم در ارائه نتایج و بحث در مورد دلایل آنها در بیشتر مقالات علمی، نگارش یافتههای تحقیق و بحث در مورد آنها تنها در یک بخش با عنوان “نتایج و بحث” میباشد. در چنین مقالاتی پس از بیان نمودن نتایجی خاص، پیرامون آنها نیز بحث شده و پس از ذکر کردن توجیهات کافی به ارائه یافتههای دیگر تحقیق پرداخته میشود.
به منظور اطمینان دادن به خوانندگان مبنی بر درست بودن نتایج تحقیق، سعی در مقایسه نتایج به دست آمده از مطالعه حاضر با نتایج سایر منابع نموده و در صورت وجود داشتن تطابق کامل، وجود این همبستگی را به خواننده یادآور شوید. در صورت وجود تناقضاتی در بین نتایج پژوهش شما و تحقیقات مشابه بهتر است با ذکر کردن آنها نسبت به پیدا کردن دلایلی منطقی به منظور توجیه علل این تناقضات اقدام نمایید. امر فوق سبب میگردد که داوران بررسی کننده مقاله، از احاطه داشتن شما بر موضوع مطمئن گردیده و به صحت نتایج بدست آمده اعتماد بالاتری بنمابند. همچنین خود اقراری نویسنده به وجود نتاقضات موجود با سایر منابع صداقت و درستی نویسندگان را اثبات نموده و همین سبب اطمینان یافتن داوران از درستی اداعاهای نویسنده در مورد روشهای انجام دادن پژوهش، میگردد.
یکی از موارد دیگری که در تحلیل نتایج بدست آمده بسیار موثر بوده و درک خواننده و حتی خود نویسنده را نسبت به کیفیت آنها به مراتب عمیقتر مینماید، استفاده از تجزیه و تحلیلهای آماری میباشد. باید دقت داشت که علم آمار بسیار وسیع و گسترده بوده و بسته به نوع نتایج و تعداد آنها میتواند میزان همبستگی نتایج و درصد خطا را مشخص نماید. از آنجا که داشتن توانایی تجزیه و تحلیل آماری ارتباط تنگاتنگی با نوشتن مقالات خوب و معتبر دارد، توصیه میگردد که پژوهشدوستانی که تمایل به نگارش مقالات علمی دارند، در کلاسها و دورههای آماری شرکت کرده و سطح دانش خود را در این زمینه ارتقا بخشند.
تعداد مواردی که میتوان در نحوه بیان نتایج به آنها اشاره کرد، بسته به نوع مقاله بسیار متعدد بوده و بیان تمامی آنها خارج از اهداف نگارش این کتاب میباشد. بطورکلی ارائه مناسب نتایج و بحث در مورد آنها تا حدودی نیازمند داشتن تجربههای کافی در زمینه مقاله نویسی است. در این میان به منظور نوشتن مقالات خوب، خواندن انواع مقالات، بخصوص مقالاتی که سبک نگارش و موضوع آنها شبیه به فعالیت شما میباشد، را مد نظر قرار داده و با نگاهی انتقادی نسبت به خواندن آنها اقدام نمایید.
نگارش بخش نتیجه گیری
نتیجهگیری یکی از مهمترین قسمتهای مقاله است که متاسفانه نویسندگان کمتر به آن توجه مینمایند و همین یکی از دلایل اصلی رد شدن مقالاتی که شاید حاوی مطالب بسیار ارزشمندی بوده و به نحو مطلوبی نیز نگارش یافتهاند، میباشد. به منظور درک بهتر اهمیت نتیجهگیری در زیر یک مثال ساده بیان گردیده است:
“فرض کنید شما زحمت انجام یک تحقیق ارزشمند را طی چند ماه کشیدهاید و روند امور آن را از ابتدا تا انتها بشکلی مستمر دنبال کردهاید. در نهایت پس از به اتمام رسیدن تحقیق، فردی از شما در مورد حاصل و نتیجه نهایی و عملی فعالیتهای شما سوال مینماید. چنانچه نتوانید به سوال فوق بشکلی منطقی توضیح داده و ارزش عملی و واقعی کارهای به انجام رسانیده را بیان نمایید، در اینصورت کل فعالیتهای خود را بی ارزش کرده و بدون دریافت کردن نتیجهای مطلوب تحقیق خود را به اتمام رسانیدهاید.” نتیجهگیری در مقالات علمی نیز دقیقا همانند مثال فوق بوده و به نوعی بیانگر حاصل بدست آمده از نگارش مقاله میباشد. در قسمت نتیجهگیری شما باید نتایج مفید و کاربردی تحقیقی که به انجام رسانیدهاید، را متذکر گردید. به عبارت دیگر هدف اصلی نتیجهگیری بیان کاربرد و ارزش مقاله به منظور حل مشکلات در دنیای واقعی و نه صرفا جوامع آکادمیک میباشد. به عنوان مثال فرض نمایید که شما در پژوهش خود تاثیر اعتیاد را بر روی طلاق زوجهای جوان بررسی نموده و در نهایت به این نتیجه رسیدهاید که ارتباط مستقیمی بین اعتیاد و میزان طلاق در زوجهای جوان وجود دارد. در این صورت نتیجه نهایی مقاله که بایستی در قسمت نتیجهگیری بیان گردد را میتوان به صورت زیر بیان نمود: “در نهایت به منظور حفظ بنیان خانواده و کاهش میزان طلاق زوجهای جوان، پیدا کردن راه حلهایی برای کم کردن میزان اعتیاد جوانان ضروری میباشد”.
نتیجه گیری نیز همانند چکیده قسمتی مستقل از مقاله بوده و بایستی به تنهایی دارای معنایی کامل باشد. به عبارت دیگر در صورتی که خوانندهای صرفا نتیجهگیری یک مقاله را مطالعه نمود بایستی بتواند معنای کاملی از آن دریافت نماید. به طورکلی نحوه نگارش نتیجهگیری بسیار شبیه به نوشتن چکیده مقاله است. با توجه به اینکه نتیجهگیری بایستی به تنهایی دارای معنای کامل و واضحی باشد، مشابه چکیده، در ابتدای نتیجه گیری نیز به منظور آماده کردن ذهن خواننده، مختصری در مورد ضرورت انجام تحقیق در موضوع مورد نظر نوشته میشود. همچنین از آنجا که بیان نتایج بدون درج چگونگی بدست آوردن آنها کاملا بیمعنی است، لازم است تا در نتیجهگیری مختصری در مورد روش تحقیق نیز نوشته شود. در ادامه بصورتی مختصر نتایج بدست آمده از پژوهش (که در قسمت نتایج و بحث مفصلا به آنها پرداخته شده است) بیان میگردد (نتایج ارائه شده نسبت به چکیده مختصرتر میباشند). لازم به اشاره است که در نتیجه گیری بر خلاف چکیده صرفا به بیان نتایج کلی پرداخته میشود و غالبا از درج جزئی نتایج خودداری میگردد. در نگارش نتیجه گیری بسیار مرسوم میباشد که نتایج کلی بدست آمده را به صورت جداگانه در چندین بند (و در هر بند تنها یک نتیجه کلی) که با استفاده از ابزار Bullets در نرم افزار آفیس جدا شدهاند، بیان نمود. در نهایت در قسمت آخر که شاید متمایز کننده نتیجهگیری از چکیده میباشد، با ارتباط دادن نتایج بدست آمده در مقاله با موضوعاتی کاربردی، اجتماعی، صنعتی و … که به دنیای واقعی مربوط میباشند، سعی در ایجاد نمودن کاربردهایی فرای تحقیقات، برای مطالب ذکر شده در مقاله نمود.
قسمت نهایی اشاره شده، مهمترین بخش در نگارش نتیجهگیری بوده و بیان نمودن مطلوب و مناسب آن به نوعی نشان دهنده میزان تسلط نویسنده بر قواعد مقالهنویسی است. متاسفانه مشاهده میشود که حتی اکثر اساتید نیز درک درستی از نتیجهگیری نداشته و دقیقا نمیدادند که تفاوت نتیجهگیری با چکیده و ارائه نتایج چیست.
لازم به اشاره است که پس از درج نتیجهگیری، مشابه پایان نامه، میتوان قسمتی مجزا به نام پیشنهادات ایجاد نمود. امر فوق اگرجه صحیح میباشد ولی به هر حال به هیچ عنوان مرسوم نبوده و پیشنهاد نمیشود. به عبارت دیگر در صورتی که تمایل به درج پیشنهاداتی در مقاله خود دارید، بهتر است این قسمت را در انتهای نتیجهگیری قرار داده و از درج قسمتی مجزا برای آن خودداری نمود.
یکی از نکاتی که اینجانب به تجربه تاثیر آن را در پذیرش مقالات فارسی مشاهده کردهام، به نحوی اشاره کردن به کلید واژههای محبوب در ایران از جمله “ایران اسلامی”، “متخصصین توانمند داخلی”، “استقلال و خودکفایی کشور” و … میباشد. به عبارت دیکر اینجانب شدیدا توصیه مینمایم که در صورتی که مقاله خود را به مجلات و یا سمینارهای فارسی ارائه میدهید حتما سعی نمایید که در انتهای نتیجهگیری ارتباطی بین مقاله خود و کلید واژههایی مشابه موارد بیان گردیده در فوق برقرار نمایید.
به منظور آشنایی بیشتر با نحوه نوشتن نتیجهگیری، در زیر نتیجهگیری یکی از مقالات نوشته شده توسط اینجانب در نشریه علمی پژوهشی صنعت چوب آورده شده است:
نتيجهگيری
در این پژوهش خواص آکوستیک کامپوزیتهای الیاف کربن و رزین پلی استر بررسی و نتایج حاصله با خواص چوب درختان صنوبر، گردو و راش که کاربردهای بسیار زیادی در ساخت آلات موسیقی دارند، مقایسه گردید. بررسی نتایج بدست آمده نشان داد که خواص صوتی نمونه الیاف کربن- رزین پلی استر بسیار شگفت انگیز میباشد. حال با توجه به نتایج فوق و معایب بسیار زیاد کاربرد چوب برای ساخت آلات موسیقی از جمله: حساسیت بالای آن به رطوبت و شرایط محیطی، سختی و زمان بر بودن ساخت ساز، فرآیند دستی و غیر مکانیزه تولید ساز، امکان تغییر خواص چوب با گذشت زمان، قیمت سرسام آور و بسیار بالای سازهای چوبی و …، لزوم بکارگیری کامپوزیتهای کربنی برای تولید آلات موسیقی اجتناب ناپذیر است.
در این میان با توجه به نیاز موسیقی ایرانی به رنگ آمیزی های جدیدتر و همچنین ارتقای کیفی سازهای کنونی، امید است با همت متخصصین توانمند داخلی که با همت آنها کشور عزیزمان ایران، توانسته است در بسیاری از زمینه ها به خودکفایی برسد، در این مورد نیز بتوان تولید انواع سازها بهخصوص سازهای ایرانی را با استفاده از این کامپوزیت ها میسر نمود و با این عمل اقدامی موثر در حل مشکلات موسیقی ایرانی را به انجام رسانید.
دقت در مثال فوق نشان می دهد که در نتیجهگیری دنبال بحث کردن و عمیق شدن در موارد بیان گردیده نبوده و به نحوی متمایل به تمام کردن مقاله با رویکردی عملی و کاربردی میباشیم. به منظور درک بهتر نحوه نوشتن نتیجهگیری مقالات، مثال فوق را چندین بار با دقت مطالعه و بر روی تمامی قسمتهای آن تمرکز نمایید. با دقت در نتیجهگیری فوق میتوان ملاحظه نمود که نویسنده دائما به دنبال نشان دادن مفید و کاربردی بودن نتایج تحقیق برای رفع نمودن مشکلات صنایع مختلف میباشد.
از آنجا که نتیجهگیری آخرین قسمت مقاله میباشد، نویسندگان در هنگام نوشتن آن غالبا خسته بوده و به همین دلیل با دقت کمتری به نوشتن آن اقدام میکنند. این در حالی است که تمام مقاله به منظور نتیجهگیری کردن از پژوهش انجام شده، نگارش یافته و بیحوصلگی در نگارش نتیجهگیری به نوعی به مانند رها کردن موضوع در هنگام به نتیجه رسیدن آن میباشد. به همین دلیل توصیه میگردد که مقالات علمی را با صبر و بردباری نوشته و در صورت خسته شدن با داشتن استراحت کافی، از کم شدن بازدهی نگارشی خود جلوگیری نمایید.
بخش تشکر و قدردانی
در صورت تمایل به تشکر و قدردانی از هر فرد یا ارگانی به هر دلیلی از جمله به خاطر راهنماییها و یا حمایتهای مالی، در این بخش میتوان ضمن اشاره به زحمات و یا حمایتهایی که ارگان یا افراد مذکور تقبل نمودهاند، از آنها تشکر و قدردانی کرد. از نمونههای رایج تشکر و قدردانی در مقالات علمی میتوان به سپاسگزاری از مراکز پژوهشی که با در اختیار قرار دادن آزمایشگاه و یا تامین کردن هزینههای پژوهش به پیشبرد تحقیق کمک رسانیدهاند، اشاره کرد.
تشکر و قدردانی از فرد یا افرادی خاص، غالبا در مواردی مشاهده میشود که فردی با نویسندگان همکاری داشته ولی به هر حال نقش وی در حدی که نام او در بین نویسندگان اصلی مقاله درج شود، نیست و از طرف دیگر عدم ذکر نام وی در مقاله نیز به نوعی نقض حقوق و نادیده گرفتن زحمات وی میباشد. در این گونه موارد با تشکر و قدردانی کردن از زحمات هرکس میتوان به نقش آنها نیز در پیشبرد تحقیق و نگارش مقاله اشاره کرد. در قسمت تشکر و قدردانی بسته با صلاحدید نویسنده، میتوان دلیل تشکر و قدردانی را نیز ذکر و یا از بیان آن خودداری نمود.
باید توجه داشت که تقدیر و تشکر از پدر، مادر، همسر، فرزندان و … اگر چه در مقالات مجاز میباشد، اما مرسوم نبوده و به هیچ عنوان توصیه نمیگردد. تقدیر از خانواده و دوستان غالبا در نگارش پایاننامه و کتاب مرسوم بوده و درج چنین مواردی در مقالات علمی چندان رایج و پسندیده نیست.
در بسیاری از موارد دانشگاه یا مرکز حمایت کننده از پژوهش، نویسندگان را ملزم به تشکر و قدردانی از آن مرکز همراه ذکر دلیل تشکر و قدردانی مینماید. در این میان به منظور جلوگیری از مسائل و مشکلات احتمالی پیشنهاد میگردد تا ضمن مراجعه به قسمت پژوهشی آن مرکز، از دستورالمعل مورد قبول آن مرکز برای درج در قسمت تشکر و قدردانی مقاله اطلاع پیدا نموده و با نوشتن دقیق عبارات قابل قبول از وقوع هرگونه مشکل و اختلافی جلوگیری نمود.
