گرایش‌ها و ابعاد مختلف این رشته در کارشناسی ارشد
تواناییهای لازم برای داوطلبان این رشته
یک مهندس عمران باید بسیار اجتماعی و دارای توان بالائی در ایجاد ارتباط با دیگران باشد چون عمران یک رشته گروهی است یعنی مهندس عمران در محیط کار خود با اقشار مختلف جامعه از جمله کارگران، تکنسین‌ها و مهندسان رشته‌های دیگر سروکار دارد با توجه به کمیت و کیفیت درسهایی که در این رشته ارائه می‌گردد داوطلب باید از توان و دانش برتر در زمینه‌های ریاضی و فیزیک برخوردار باشد همچنین توان جسمی، قدرت تجزیه و تحلیل، قدرت تجسم و دقت کافی در بسیاری از مسائل را داشته باشد.
رشته مهندسی عمران دارای دو بعد اجرایی و نظری و آزمایشگاهی است، در این میان عده‌ای از مهندسین جذب کارهای اجرائی می‌شوند که در این صورت باید آمادگی کار در کارگاه‌های داخل و خارج شهر را داشته باشند یعنی برای برنامه‌ریزی و سروکار داشتن با اقشار مختلف مردم آماده باشند و عده‌ای نیز جذب بعد نظری و آزمایشگاهی مهندسی می‌شوند که این عده نیز باید آمادگی کارهای محاسباتی، دفتری و آزمایشگاهی را داشته باشند کارهایی که به ریاضیات قوی و صبر و حوصله بسیار نیاز دارد.
معرفی گرایش‌های ارشد
مهندسی سازه
مهندسی سازه در ارتباط با طراحی پلها، ساختمانها، ساخت تاسیسات نفتی روی خشکی، سدها و غیره می‌باشد. اجزاء تشکیل دهنده مهندسی ساختمان، طراحی و آنالیز سازه می‌باشد. این شامل محاسبه تنش‌ها و نیروهای فعال در ساختمان می‌شود. بعضی از مهندسین ساختمان در زمینه‌های گوناگون و متفاوت دیگر مشغول به کار می‌شوند. از قبیل طراحی هواپیما و فضاپیما و حتی وسایل پزشکی.
از آنجا که این فارغ التحصیلان علاوه بر تواناییهای یک کارشناس عمران، از نظر علمی و نظری و پژوهشی در یک زمینه خاص، معلومات بیشتری دارند، بدین جهت کارایی بیشتری نیز دارند و از مطالب فراگرفته شده می‌توانند در زمینه طراحی و محاسباتی دقیق و تخصصی‌تر و همچنین پژوهشی، استفاده نمایند. این گونه فارغ التحصیلان ضمن آنکه می‌توانند در تمام محیطهای جذب فارغ التحصیلان کارشناسی مشغول به کار گردند، مسئولیتهای بالاتر و سنگین‌تر علمی، پژوهشی و اجرائی را بعهده می‌گیرند. پس از پایان دوره دکتری تخصصی امکان همکاری در دانشگاه‌ها و سایر مراکز علمی و پژوهشی بعنوان هیات علمی بر ایشان میسر می‌گردد.
مهندسی ژئوتکنیک (خاک و پی)
مبحث مهندسی ژئوتکنیک پایه و اساس مهندسی سازه می‌باشد. در خصوص اهمیت مهندسی ژئوتکنیک به سختی می‌توان اغراق نمود، زیرا ساختمان و سازه بایستی در ارتباط مستقیم با زمینی که بر روی آن قرار می‌گیرد باشد، مهندسی ژئوتکنیک به خصوصیات و مشخصات خاک و فنداسیون و پی و دینامیک خاک ارتباط دارد. همچنین مباحث مربوط به تونل‌ها، سدهای خاکی و آزمایشگاه‌های مکانیک خاک در زمره‌ی فعالیت‌های مهندسی ژئوتکنیک قرار می‌گیرد.
مهندسی حمل‌ونقل
مهندسی حمل و نقل در ارتباط با تئوری صف بندی، جریان حرکت ترافیک، طرح هندسی راه و رفتار رانندگان می‌باشد.
مهندسی محیط زیست
مهندسی محیط زیست در ارتباط است با عملکرد مواد شیمیایی و زیست‌شناسی موجودات و یا اتلاف گرما و انرژی حرارتی، تصفیه و پالایش آب و هوا و اصلاح و بهبود محل و مکان‌هائی که در اثر ضرر و زیان‌های قبلی صدمه دیده‌اند.
موضوعات تحت پوشش مهندسی محیط زیست عبارتند از: تصفیه آب، دفع فاضلاب، مدیریت خسارت و صدمات و آسیب‌های پرخطر. مهندسی محیط زیست ارتباط دارد با هیدرولوژی و علم هواشناسی تا جائیکه دانش راجع به آب و جریانات و دانستن چگونگی انتقال آلوده‌کننده‌ها احتیاج و نیاز می‌باشد، مهندسی محیط زیست همچنین شامل واکنش در برابر آلودگی صنعتی می‌باشد، مهندسی محیط زیست بخش پیشرفته و مدرن بهداشت است.
مهندسی سازه‌های هیدرولیکی
مبحث مرتبط با حرکت و انتقال مایعات و بطور اخص آب است.
این مبحث مهندسی بطور یقین ارتباط با طراحی پلها، سدها، کانال‌ها، اسکله‌ها پیدا می‌کند و همچنین ارتباط با هر دو موضوع مهندسی محیط زیست و بهداشت را نیز دارد. البته تأکید بیشتر این گرایش بر روی طراحی و محاسبه‌ی سازه‌های مرتبط با آب می‌باشد و مطالعات هیدرولوژیکی چندان در حیطه‌ی مباحث این گرایش نیست.
مهندسی زلزله
با توجه به موقعیت و شرایط جغرافیایی ایران هم اکنون یکی از بخش‌های اصلی در طرح و محاسبه‌ی سازه‌های مختلف بررسی سازه در مقابل زلزله می‌باشد. مبحث مهندسی زلزله بررسی رفتار سازه‌های مختلف از جمله ساختمانها، پلها، سدها و … تحت زلزله و طراحی آنها در مقابل زلزله می‌باشد. این گرایش در ارتباط بسیار نزدیک با مهندسی سازه است.
مدیریت ساخت
انجام مناسب و بهینه‌ی هر پروژه در گرو مدیریت صحیح و اصولی می‌باشد، به خصوص در پروژه‌های عمرانی که با بخش‌های مختلفی در ارتباط است و معمولاً افراد زیادی در آن فعالیت دارند، نقش مدیریت پررنگ‌تر می‌باشد. در این گرایش انواع روش‌های مدیریتی، پیمان‌ها و قراردادها، برآورد هزینه‌ها انواع روش‌های اجرایی مطرح می‌شوند.
راه و ترابری
مهندسی راه و ترابری در ارتباط با روش‌های روسازی و زیرسازی و طرح هندسی انواع راه و مباحث مربوط به راه‌آهن و فرودگاه می‌باشد. بنابراین علاوه بر طراحی کامل راه‌های ارتباطی ماشین‌رو طراحی باند فرودگاه، برج‌های مراقبت و همچنین طرح کامل راه‌آهن اعم از مشخصات فنی و هندسی آن مورد توجه این گرایش است.
سازه‌های دریایی
مهندسی سازه‌های دریایی در ارتباط با طراحی سازه‌های مختلف دریایی مانند انواع سکوها، اسکله‌ها و تأسیسات و تجهیزات بندری است.
گرایش‌های این رشته در کارشناسی
این رشته در سطح کارشناسی دارای سه گرایش عمران ـ عمران، عمران ـ نقشه‌برداری و عمران ـ آب است. گرایش عمران ـ عمران به محاسبه و طراحی سازه‌های متفاوت، تحت نیروهای مختلف می‌پردازد. دانشجوی مهندسی عمران ـ عمران مسائل مربوط به سازه و زلزله، خاک و پی، راه و ترابری و هیدرولیک را مطالعه می‌کند. زمانیکه مکان یک سازه تعیین می‌شود اولین کار نقشه‌برداری است تا پستی بلندی‌ها و نقشه مربوط به آن منطقه مشخص شده و براساس آن، مکان خاک‌برداری ، میزان خاک برداری و نحوه خاک‌برداری تعیین گردد و در نهایت سطح مناسب برای پی‌سازی سازه مورد نظر آماده شود. چون نقشه‌برداری بیشتر برای سازه‌های بزرگ خارج شهر مثل سیلوها، پلها، تونل و سدها کاربرد دارد، کارهای میدانی و صحرایی این رشته بسیار زیاد است و بخش نقشه‌برداری زیرزمینی آن نیز کار نسبتاً خشنی است. در مهندسی عمران ـ آب مسائل مربوط به پیش‌بینی میزان سیلابها و روان‌آبهایی که در رودخانه‌ها جریان دارد، نحوه جمع‌آوری و نگهداری آب در مخازن پشت سدها و نحوه توزیع آن در کانالهای آبیاری و بالاخره ساخت کانالهای آبیاری را در بر دارد.
مهندسی عمران ـ نقشه‌برداری
طرح و اجرای برنامه‌های عمران و مطالعات مربوط به زمین مستلزم وجود اطلاع دقیق مهندسی (مسطحاتی و ارتفاعی) بهنگام به صورت نقشه‌های گوناگون (ترسیمی، رقمی، تصویری) از منطقه مورد نظر است. مجموعه نقشه‌برداری پاسخگوی این نیازها به گونه‌ای هماهنگ با دیگر رشته‌های عمران است و هدفش تربیت افرادی است که آگاهی علمی کافی و مهارت فنی لازم را در زمینه نقشه‌برداری داشته باشند و داوطلبان ورود به این رشته باید در ریاضیات (هندسه، مثلثات) و فیزیک دوره دبیرستان قوی‌بوده و علاقمندی و آمادگی جسمی (برای کارهای صحرایی و …) لازم را دارا باشند، بعضی دروس تخصصی این رشته عبارتند از: راه‌سازی، تئوری خطاها، جغرافیای ایران، نقشه‌برداری، ژئودزی (جهت تعیین شکل زمین) فتوگرامتری زمینی و هوایی، کارتوگرافی، هیدروگرافی (نقشه‌برداری از بستر دریا) پروژه کارآموزی از جمله دروس این دوره است. بعضی تواناییهای فارغ‌التحصیلان این رشته عبارتند از:
مدیریت گروه‌های اجرایی در عملیات نقشه‌برداری، طرح و برنامه‌های سیستم نقشه، محاسبات و برنامه‌ریزی در زمینه‌های مختلف فنی نقشه‌برداری، تدریس و آموزش در دوره کاردانی (پس از طی دوره مربوط به تعلیم و تربیت)، امکان ادامه تحصیل در این رشته تا حد کارشناسی ارشد در داخل و در سطح بالاتر در خارج از کشور موجود است. سازمان نقشه‌برداری وزارت برنامه بودجه، وزارت راه و ترابری، وزارت نقت، سازمان آب، سازمان بنادر و کشتیرانی اداره جغرافیایی ارتش، سپاه و بخش خصوصی و … از جمله محلهای جذب فارغ‌التحصیلان این رشته است.
نظر دانشجویان: این رشته از لحاظ آموزشی با نارسایی‌هایی نظیر کمبود استاد و لوازم کار مواجه است. زیر بنای کلیه کارهای عمرانی نقشه‌برداری است و با توجه به لزوم انجام دادن کارهای عمرانی، فارغ التحصیلان آن سریعاً جذب بازار کار می‌شوند. داوطلبان باید به سختی کار در بیابان و کوهستان و شرایط سخت نقشه‌برداری توجه داشته باشند.
مهندسی عمران ـ عمران
این رشته قبلاً به مهندسی راه و ساختمان موسوم بوده و به منظور تربیت مهندسان طراحی، محاسبه و اجرای پروژه‌های ساختمانی، صنعتی، راه‌سازی و تاسیسات آبی و نظارت بر حسن اجرای طرحهای عمرانی در زمینه‌های فوق و همچنین همکاری با مهندسان مشاور یا محاسبه در زمینه‌های یاد شده بوجود آمده است. قسمت عمده دروس این رشته را مجموعه متنوعی از دروس نظری و پروژه‌های طراحی تشکیل می‌دهد و در کنار آنها تعدادی دروس آزمایشگاهی و کارگاهی و نیز دو دوره کارآموزی در طی دو تابستان پیش‌بینی شده است. با توجه به سیاستهای عمرانی و سرمایه‌گذاری‌های دولت برای ایجاد ساختمانها، راهها، پلها، سدها، نیروگاه‌های هسته‌ای و حرارتی، رفع نیازهای عمرانی در زمینه مسکن و تاسیسات آبی جهت تامین آب آشامیدنی شهرها و روستاها، همچنین بازسازی مناطق جنگ زده ، اهمیت این رشته مشخص می‌شود. فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در وزارتخانهها (نظیر وزارتخانههای راه و ترابری، مسکن و شهرسازی و نیرو) و شرکتهای دولتی و خصوصی و مهندسان مشاور به کارهای طراحی، محاسبه و اجرا بپردازند. در شرایط حاضر فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در دوره‌های مختلف کارشناسی ارشد سازه (آنالیز و طرح سازه‌ها) خاک و پی (مطالعه مسائل مربوط به رفتار خاکها و محاسبات پی‌ها)، راه و ترابری (طرح راهها و شبکه ترابری)، سازه‌های هیدرولیکی (طراحی سازه‌های هیدرولیکی و مسائل آبی دیگر در ارتباط با سدها) در داخل کشور ادامه تحصیل دهند. امکان ادامه تحصیل در دوره دکتری در داخل و خارج از کشور وجود دارد، دارا بودن دانش قوی ریاضی و فیزیک و توانایی جسمانی از ضروریات این رشته است و از دروس تخصصی آن می‌توان طراحی سازه‌های فولاد و بتن، پی‌سازی، مکانیک خاک، مکانیک سیالات، هیدرولیک و تحلیل سازه‌ها را نام برد.
مهندسی عمران ـ آب
این دوره به منظور تربیت متخصصانی تدوین شده است که بتوانند در زمینه‌های شناخت منابع آب و کنترل و بهسازی کیفیت منابع آب اطلاعات لازم را به دست آورند تا بتوانند در مراحل مختلف طراحی، نظارت و مدیریت پروژه‌های آب کار کنند. با توجه به اینکه توسعه کشور در زمینه‌های کشاورزی، صنعتی و عمران و … بستگی به میزان آب قابل استفاده دارد می‌توان صنعت آب در ایران را در زمره صنایع مادر به حساب آورد. دروس این دوره به صورت عمومی، پایه‌ی اصلی، تخصصی، انتخابی و کارآموزی است. بعضی دروس اصلی و تخصصی این رشته عبارتند از: مکانیک خاک، هواشناسی، هیدرولیک، آبهای زیرزمینی، سدهای کوتاه، پی‌سازی و … است.
فارغ‌التحصیلان این دوره تواناییهای لازم را در زمینه‌های مربوط به کارشناسی مطالعه منابع آب، تاسیسات آبی و سازه‌های هیدرولیکی، کارشناسی آب و فاضلاب، نظارت بر حسن اجرای طرحهای آبی را خواهند داشت. امکان ادامه تحصیل در این رشته تا حد کارشناسی ارشد و دکتری در داخل و خارج کشور وجود دارد. وزارت جهاد سازندگی، وزارت نیرو و بخش خصوصی و … از جمله مراکز جذب فارغ‌التحصیلان این دوره است.
زمینه‌های اشتغال
مراکز مختلفی بصورت مستقیم و غیرمستقیم در فعالیت‌های عمرانی نقش دارند که هر یک به تناسب نوع فعالیت خود، اقدام به جذب فارغ‌التحصیلان این رشته می‌کنند.
وزارتخانههای مسکن و شهرسازی، راه و ترابری، جهاد سازندگی و نیرو بصورت گسترده‌تر و سایر وزارتخانهها، اداره‌ها، سازمان‌ها و مراکز دولتی و خصوصی نظیر وزارتخانههای آموزش و پرورش، کشاورزی، فرهنگ و آموزش عالی، بانکها و … بصورت مستقیم برای کارهای عمرانی خود مثل طرح و محاسبه، اجرا و نظارت بر اجرا، نیاز به استخدام مهندسان عمران دارند، علاوه بر آن، شرکتهای مختلف مهندسان مشاور که در کشور بصورت گسترده وظیفه طراحی، محاسبه و نظارت بر اجرای پروژه‌های ساختمانی را بر عهده دارند. همچنین شرکتهای ساختمانی و راه‌سازی دولتی و خصوصی که در اجرای این طرحها فعالیت دارند، تعداد کثیری از فارغ‌التحصیلان عمران را استخدام می‌کنند.
اصولاً مهندس عمران شانس کار زیادی دارد چون در طرحها و ساخت بسیاری از کارهای عمرانی، حضوری فعال دارند. البته باید توجه داشت که هر دانشجوی عمران نمی‌تواند فرصت‌های شغلی خوبی داشته باشد بلکه باید در دوران تحصیل به دنبال پژوهش، تحقیق و یاد گرفتن باشد نه اینکه تنها واحدهای دانشگاهی را بگذراند، چون شرط اساسی تربیت نیروی کارآمد تحقیق پژوهش و یادگیری است.
