تفاوت مقاله علمی-پژوهشی با علمی-ترویجی

یک مقاله علمی ترویجی یا مرور ادبیات، اطلاعات منتشر شده در حوزه یک موضوع بخصوص در یک محدوده زمانی را مورد بحث و بررسی قرار می دهد. مقاله علمی ترویجی(مرور ادبیات) می تواند خلاصه ای از مقالات و منابع موجود باشد اما معمولا سازماندهی خاص خود را دارد و خلاصه و استنتاج‌ها را ترکیب می‌کند و اطلاعات را در ساختاری نو ارائه می دهد. مقاله علمی ترویجی می تواند تفسیری جدید از مقالات و کارهای قبلی ارائه دهد یا اطلاعاتی جدید را با تفاسیر قبلی در هم آمیزد، یا سیر جریان پیشرفت فکری حوزه مورد بحث و مباحثات مربوط به آن را ترسیم کند. مقاله علمی ترویجی بسته به موقعیتف ممکن است مقالات و منابع را مورد ارزیابی قرار دهد و مناسب ترین و مربوط ترین منابع را به خواننده پیشنهاد کند. این مقالات بر پایه جابه‎جایی، تلفیق و ترکیب دانش موجود تهیه می شوند و معمولاً به روشن شدن زوایای مساله‎ای کمک می‎نمایند، از این گونه مقالات می‎توان به مقالات مروری، تدوینی، ترجمه‎ای، تحلیلی اشاره کرد. به لحاظ ارزش علمی در بین مقالات، در این مقاله‎های تحلیلی ارزش و اعتبار بالاتری دارند.

هدف اصلی مقاله علمی پژوهشی ایجاد یک استدلال است. یکی از بخش های چنین مقاله ای مرور ادبیات است. در یک مقاله علمی پژوهشی، ادبیات بعنوان اساس و بنیان کار ارائه می شود و بینش جدیدی را که پژوهشگر به دنبال ایجاد آن است، پشتیبانی می کند. اما هدف یک مقاله علمی ترویجی خلاصه کردن و استنتاج مباحث و ایده های دیگران است، بدون اینکه پژوهشگر چیز جدیدی به آن اضافه کند.

ساختار و نحوه نوشتار مقالات «علمی-پژوهشی» و «علمی-ترویجی» را به تفصیل بیان خواهیم کرد:

ساختار مقاله علمی پژوهشی

بخش های اساسی یک مقاله علمی به ترتیب عبارتند از :
عنوان ؛اسامی نویسندگان ؛چکیده؛ بدنه مقاله شامل مقدمه،پیشینه تحقیق؛ روش تحقیق؛ نتایج؛ جمعبندی شامل بحث و مقایسه، کاربرد نتایج در دنیای واقعی، پیشنهاد تحقیقات آینده؛ سپاسگزاری و منابع . که در ذیل به توضیح مختصر هریک از آنها پرداخته شده است.
عنوان:
عنوان مقاله باید متناسب با موضوع، اهداف و نتایج پژوهش باشد و بتواند موضوع پژوهش را به طور خلاصه برای خواننده ارائه کند.شامل کلمات یا عبارات اضافه نباشد و حتی المقدور از یک سطر بیشتر نباشد و تا حد امکان جامع و مانع باشد. انتخاب عنوان مثل بسته بندی یک کالای خوب است که اگر با ملاکهای صحیح صورت نگیرد کالا هم ضایع می شود.
اسامی نویسندگان:
اسامی نویسندگان معمولاً در زیر عنوان مقاله درج می شود. مشخصات، مرتبه علمی، آدرس، تلفن، فاکس و Email نویسنده(نویسندگان) به دو زبان فارسی و انگلیسی آورده می شود.
چکیده:
عصاره مقاله پژوهشی است که با خواندن آن اطلاعات اساسی در خصوص پژوهش به خواننده منتقل می شود .معمولاً بین ۱۵۰ تا ۴۰۰ کلمه است (از نیم تا یک صفحه). در چکیده با بیانی گذشته نگر ابتدا موضوع و یا هدف پژوهش در حداکثر دوسطر توضیح داده می شود.آنگاه روش پژوهش که شامل جامعه، نمونه،روش اجرا، زمان و مکان اجرای پژوهش و ابزار جمع آوری داده ها است مجموعا در حداکثر سه تا چهار سطر توضیح داده می شود و آنگاه شرح تحلیل یا نتایج کلی پژوهش در دو تا سه سطر انجام می گیرد.چکیده باید آیینه تمام نمای مقاله باشد. فلسفه ی آوردن چکیده، دو مطلب است:
اولا چکیده مقاله در پایگاه های اطلاع رسانی اینترنت قرار می گیرد تا سایر محققان از حاصل تلاش نویسنده بهره مند و مطلع گردند. دوما چکیده، محتوای مقاله را در اختیار خواننده قرار می گیرد تا وی تصمیم بگیرد که مقاله را بخواند یا نه. به لحاظ اخلاق حرفه ای نباید وقت خواننده بی جهت تلف شود. چکیده را بعد از آنکه مقاله تکمیل شد می نویسند.
واژگان کلیدی:
کلیدواژه‎ها، مفاهیم اصلی یک مقاله هستند که بیشترین تکرار را دارند البته کلمات ربط و اضافه و افعال شامل آنها نمی‎شود. صفت و موصوف و مضاف و مضاف الیه‎ها به عنوان کلیدواژه استفاده می‎شوند. عنوان مقاله، و موضوع آن در صورتی که جمله نبوده و مرتبط باشند کلیدواژه محسوب می‎شوند. کلید واژه، یک کلمه تا حداکثر ۳ کلمه‎ای است و در جستجوها به عنوان پل ارتباط بین جستجوگر و مطلب قرار گرفته و او را به محتوا می‎رساند. نویسنده کلماتی که اصل مقاله بر اساس آن نوشته شده است را به عنوان واژگان کلیدی معرفی می‎کند. و جستجو گر با استفاده از کلمات اصلی ذهنی خود به دنبال مقاله می‎گردد. پس دقت هر چه بیشتر در این کار، راه را برای دسترسی آسان‎تر به مقاله ما باز می‎کند.
مقدمه:
این بخش به موارد زیر می پردازد: اول معرفی موضوع مقاله بمنظور آشنایی و نفوذ در خواننده. سپس بیان و معرفی مسئله تحقیق بصورتی مستند، آنگاه به هدف تحقیق اشاره می شود و در نهایت با بیانی آینده نگر ساختار بعدی مقاله و آنچه که در ادامه مقاله خواهد آمد مختصرا توضیح داده می شود.
ادبیات پژوهش:
در این قسمت پس از تعریف دقیق اصطلاحات و مفاهیم بکار رفته در پژوهش، پیشنه پژوهش مورد بحث قرار می گیرد که شامل مبانی نظری و تحقیقات انجام شده قبلی در زمینه پژوهش است که در آن نقاط قوت و یا احیاناً ضعف این پژوهشها تحلیل شود و چگونگی ارتباط آنها با تحقیق حاضر مشخص گردد و تفاوت تحقیق حاضر با آنها تبیین شود. سپس سوالات یا فرضیاتی که تحقیق در پی پاسخ گویی به آنها است مطرح می شود.
روش:
این قسمت از یک مقاله پژوهشی شامل توضیح در مورد نوع تحقیق (هم از جهت هدف در نظر گرفته شده برای پژوهش و هم از نظر روش انجام پژوهش)، جامعه و نمونه و روش نمونه گیری، ابزار تحقیق و روشن نمودن میزان روایی و پایایی ابزار و توضیح در خصوص چگونگی مراحل انجام پژوهش است.
نتایج و یافته ها:
در این بخش نویسنده باید موارد ذیل را به صورت دقیق و خلاصه تبیین کند
۱-یافته های حاصل از پژوهش ۲- بیان یافته ها به شیوه ای دقیق و روشن ۳- تحلیل این نکته که آیا نتایج بدست آمده پاسخگوی سوالات یا فرضیات تحقیق هست یا خیر
جمعبندی:
در این تیتر به پژوهشگر به خواننده میگوید که نظر و برداشت او از محتوای مقاله چیست؟ فواید خواندن این مقاله چیست؟ بعبارت دیگر مشروعیت و موجه بودن زحمات خود در نگارش مقاله را به خواننده میگوید. و اما تیترهای فرعی:
بحث و مقایسه در تدوین این بخش از مقاله باید به مباحث زیر به صورت دقیق و خلاصه پرداخته شود.
تبیین میزان ارتباط یافته های حاصل از پژوهش با اهداف در نظر گرفته شده از انجام پژوهش، تعمیم پذیری یافته های پژوهش ، مقایسه یافته های پژوهش با پژوهش های قبلی وذکر دلایل احتمالی برای توافق یا عدم توافق بین نتایج
محدودیت های پژوهش در این بخش محدودیت هایی که تعمیم پذیری نتایج را محدود می کند بیان می شود.
پیشنهاد هایی برای تحقیقات آینده : در این قسمت نویسنده راه را برای ادامه تحقیقات بوسیله دیگران و یا برای خود در آینده هموار نموده، و حداقل باید یک عنوان مقاله جدید(کوتاه، مناسب، زیبا و جذاب) مرتبط با مقاله حاضر خود را، به خواننده ارائه نماید.
سپاسگزاری:
در این قسمت نویسنده از کسانیکه در اجرای تحقیق با او همکاری کرده اند قدردانی می‌کند. این قسمت بهتر است بین (۵- ۲) سطر باشد. البته این تیتر اختیاری است و میتواند نوشته نشود.

منابع:
در هر پژوهشی به منظور تبیین موضوع پژوهش در هریک از قسمتهای پژوهش از جمله در مقدمه ، پیشینه نظری ، نوع پژوهش و ابزار پژوهش و روایی و پایایی ابزار ، نظرات و یافته های پژوهشی سایر پژوهشگران نیز به عنوان شاهد بر مدعا آورده می شود .که در این حالت می بایست نام خانوادگی نویسنده یا نویسندگان و تاریخ انتشار اثر اعم از کتاب ،مقاله و یا پایان نامه در پرانتز و بلافاصله بعد از مطلب استفاده شده آورده شود .در واقع یکی از ملاک های ارزشیابی یک مقاله علمی چگونگی استفاده از منابع دسته اول و بروز است .هر چه غنای علمی منابع استفاده شده در مقاله بیشتر و بهتر باشد مقاله از استحکام علمی بیشتری برخوردار است . هنگامی که نام نویسنده و تاریخ انتشار اثری در پرانتز ذکر می شود باید در بخش پایانی مقاله ، فهرست منابع به ترتیب حروف الفبا ارائه شود در صورتی که از یک نویسنده چندین اثر در یک مقاله مورد استفاده قرار بگیرد برای شناسایی منبع باید از شماره های ۱و۲و… یا حروف الفبا الف،ب،… استفاده شود .